3Voor ik het vergeet – laat me beginnen U te antwoorden op
4Uw vraag van onlangs betreffende ’t Sch^ij van Frank of Franken
5in S^t André_–1 Dat ik heden gezien heb.– Ik vind het een
6goed schilderij – vooral mooi van sentiment – van
7sentiment is het niet erg Vlaamsch of Rubensachtig_
8Men denkt eer aan Murillo_ De kleur is warm_/
9in een ros gamma zooals Jordaens soms is_
10De schaduwen in het vleesch zijn zeer krachtig_/
11dat heeft Rubens niet en Jordaens dikwijls wel
12en daardoor is er iets mysterieus in ’t sch^ij dat
13men wel apprecieeren mag in die school.

14Ik kon er niet digt genoeg bij komen om zeer van
15nabij de techniek na te gaan_/ wat wel de moeite waard
16geweest ware_– De Christuskop is minder conventioneel
17dan de Vlaamsche schilders die meestal opvatten_
18Ik verbeeld me echter dat ik ’t ook zoo kan
19en iets nieuws vertelde ’t sch^ij me niet.

20En daar ik over wat ik nu kan niet content ben
21en vooruit zoek te werken – genoeg – en naar
22andere schilderijen. Wat me in die kerk frappeerde
23was een schets van v_ Dyck? of Rubens? – een descente
24de croix die hoog hing maar me mooi voorkwam_/
25veel sentiment in ’t bleeke lijk_–2 Dit ter loops_–

26Er is een geschilderd venster dat ik superbe vind –
27zeer_/ zeer curieus_3 Een strand_/ een groene zee
28met een kasteel op de rotsen_/ een tintelend blaauwe
29lucht van de prachtigste toonen van blaauw_/
30groenachtig_/ witachtig_/ dieper_/ hooger van toon_
31Een enorme driemaster_/ grillig en fantastisch_/
32silhouetteert zich tegen de lucht_/ overal breking_/
33licht in ’t donker_/ donker in ’t licht.

34In ’t blaauw een figuur van de H_ maagd_/ hooggeel_/
35wit_/ oranje_ Hoogerop is ’t venster weer
36'donkergroen met zwart_/ met gloeiend rood_–
37Enfin – herinnert ge U dat_– het is zeer mooi en
38Leys ware er secuur op verliefd geworden_/ of James
39Tissot in zijn oude manier_/ of Thijs Maris_–

40Ik zag eenige schilderijen aangekocht voor Musee Moderne_/
41Verhas en Farasyn_– Verhas_/ dames die op ezels rijden en
42visschersjongens aan ’t strand_4 Farasyn_/ een groot
43geval van de oude Antwerpsche Vischmarkt_5

44Ook een Emile Wauters – Cairo of zoo_/ een marktplaats_6
45De Verhas doet er goed_/ is een knap schilderij_/ in alle
46geval gedurfd van kleuren in licht gamma_/
47verscheiden mooie combinaties_/ o.a. een figuur in oranje
48tegen licht blaauw_/ licht groen & wit.

49Ik werk steeds aan mijn portretten7 – en ik heb er
50eindelijk twee die bepaald “lijken”_/ een profil8 en een 3/4_9 Dat is niet
51alles_/ dat is niet eens ’t voornaamste_– Toch is ’t me
52wel de moeite waard daar naar te zoeken. en leert men
53er misschien nog al teekenen door_– Ik begin hoe
54langer hoe meer overigens van portretten te houden_–

55Daar hebt ge nu sommige erg beroemde Rubens – Vierge au
56Perroquet_/10 X^t à la paille11 &c_ ik voor mij loop ze voorbij
57om liever te kijken naar dat brutale mansportret12 –
58met zoo fameus vaste hand geschilderd – nog schetsachtig
59'hier & daar – dat niet ver van de Saskia van Rembrandt hangt_13
60In een descente de croix van v_ Dyck_/ die in de hoogte_/
61de groote – is ook een portret_/ bepaald portret – niet van
62een kop alleen maar goddank van een heel figuur_14
63Superbe – in geel & lilasachtig – een vrouw_/ voorovergebogen_/
64die schreit_ De tors_/ de beenen onder de kleeren
65goed intiem doorgevoerd & gevoeld_– Wat is dat hooge
66kunst als de kunst eenvoudig waar is.

67En een Ingres_/ een David_/ die als schilders waarachtig
68niet altijd mooi schilderen_/ wat worden zelfs zij fameus
69interessant als zij hun pedanterie ter zijde stellende
70zich vergeten in – waar te zijn – in ’t weergeven
71van een karakter – als in de twee koppen in ’t musée
72moderne.15 Enfin.

73Ah als men die modellen kon krijgen die men wilde!!!

74Vertel mij nu eens – op den voorgrond stellende
75dat gij financier wilt zijn – en ik heb daar niets
76'op tegen_/ zelfs is dat juist wat ik heel goed vind –
77zijt gij dan volkomen content met uw eigen
78redeneering die ge bij ’t begin van ’t jaar me tot
79mijn teleurstelling zegt: ik heb heel veel te betalen
80en gij moet maar zien dat ge rondkomt tot ’t eind
81van de maand_–

82Hoor eens_/ dit heb ik er tegen te zeggen en
83denk er eens over na of ik al dan niet gelijk
84heb_/ althans dat er grond in mijn redeneering is:
85Ben ik minder dan Uw creanciers?

86wie moet er wachten_/ zij of ik??? als er
87één van beiden moet wachten_/ wat onder de
88menschelijke dingen hoort_–

89Een creancier is geen vriend_/
90dat is zeker en ik_/ indien ge ’t niet zeker weet_/ ben
91’t althans misschien_– En weet gij wel goed hoe zwaar
92de lasten zijn voor mij die ’t werk iederen dag eischt_/
93hoe moeielijk de modellen te krijgen_/ hoe duur de
94dingen voor ’t schilderen noodig_– Weet ge wel dat
95het soms letterlijk als ’t ware onmogelijk voor me
96te houden is_– En dat ik moet schilderen_/
97dat er te veel van afhangt onmiddelijk en zonder
98aarzelen_/ met aplomb hier door te werken.
99Een paar zwakheden zouden me kunnen doen vallen
100op een manier waar ik in lang niet boven op kom_
101Mijn toestand is benard van alle kanten en is
102slechts te winnen door vastheid van doorwerken_
103De verfrekening drukt me zwaar als lood en
104toch moet ik vooruit!!!

105Ik moet ook lui laten wachten – die toch
106hun geld krijgen zullen – maar – wachten_/
107daar heb ik er een paar toe veroordeeld.
108En zonder genade_/ tenzij ze me crediet geven_
109En hoe minder crediet_/ hoe meer ze zullen achterstaan_
110Het is niet te winnen tegenwoordig dan met
111heel goed werk_/ met dat wat niet mediocre is_
112Dat hoogere kost duurder aan geld en –
113aan moeite en zware inspanning – toch is dat
114de weg_/ nu meer dan ooit_–

115Hetgeen ik U zeg is helder en klaar_– Begrijpt
116ge of begrijpt ge niet dat het volkomen
117goed en regt gezien is wanneer ik U er op wijs
118dat ik in de absolute noodzakelijkheid ben
119om_/ wil ik hier werk vinden voor portretten_/ mijn atelier vol
120te hebben met – heel goede koppen_–

121Dat is te bereiken_/ het is iets waar men een
122eind aan kan zien_/ al is ’t betrekkelijk niet
123makkelijk ze klaar te krijgen_–

124Zullen wij nu zeggen als de droogklooten
125en suffers: wij kunnen niet_/ wij hebben geen
126geld_/ er is niets te doen_–

127Ik zeg U_/ neen_

128Dit zullen we zeggen – en s.v.p. zamen
129zeggen. Wij zullen er persoonlijk arm
130voor zijn en gebrek lijden – zoolang ’t moet
131– zóó als men doet in een belegerde
132stad die men NIET van zins is over te geven_/
133maar wij zullen toonen dat we
134iemand zijn_–16

135Of men is dapper – of men is laf_
136We moeten ’t zoover brengen dat wij het ’t publiek
137prettig maken – ik bedoel b.v._/ de meiden moeten
138trek krijgen in hun portretten_– Dat er zijn
139die ze zouden willen_/ ik geloof het_– Ik sprak heden
140een bediende van een photograaf er over of hij me
141geen portretten bezorgen kon. Deze wou een commissie
142van me voor iedere meid die hij bij me zou brengen voor
143een portret_– Ik heb die zaak laten traineeren_/
144in zoover echter alleen dat ik geen commissie beloofd heb
145voor en aleer ik mijn individu wat beter ken. Maar ik
146zal hem denkelijk zeer binnenkort terug zien.

147En dan zal ik zien of ik direkt met hem iets kan doen
148of wel dat ik met zijn patroon eens direkt er over ga spreken_
149Maar soms is de bediende beter_/ zult ge begrijpen_/ dat
150is al naar mate_– Ik zeide hem nu dat ik hem niet
151kende en dat ik wel wou zien of hij iets doen kon
152maar dat ik er bij riskeerde omdat ik altijd mijn onkosten
153moet maken voor een portret. Enfin ik zal daar
154verder op doorgaan – maar wat presseert – het is
155dat ik mooie koppen kunne laten kijken.

156Ik moet ook onder de meiden kennissen zoeken
157te krijgen_/ wat met een beurs waar weinig in is geen
158prettige karwei is_/ dat kan ik U verzekeren_/
159men is dan lang niet voor zijn pleizier uit_
160Maar het is niet de moeite waar ik tegenop zie_–
161Alleen_/ ik geloof dat gij het U al te zeer_/ al te
162zeer hebt aangewend het maar heel goed te vinden
163dat ik altijd achteruit gezet blijf_/ dat gij
164al te zeer vergeet dat al sedert zoo veel jaren
165ik niet heb wat me toekomt.

166En dat de begeerte die ik heb om mijn zaken uit te
167breiden niet alleen voor mij goed is maar ook voor U
168omdat slechts langs dien weg we kunnen verdienen.

169En nu nog iets. Theoretisch althans zegt gij dat het
170noodig is dat men goed gekleed en al wat daar verder
171bij hoort_/ voor den dag moet kunnen komen
172bij zekere gelegenheden_/ als men lui moet gaan opzoeken
173enz.– Welnu de tijd is er nu zelfs volgens mij_/
174die daar geen haast mee maak – zoo
175'als ge weet – dat dit er op aan begint te komen_

176Zijn zulke dingen noodig of niet???

177Hangt er iets van af ja dan neen???

178Welnu, gegeven die periode van te moeten
179doorbreken is het maandgeld te weinig dan
180dat ik met mogelijkheid het er van doen kan.–
181Gij zijt zelf zuinig_/ gij kunt nagaan wat absoluut
182behoeften zijn_ En ik vraag het U_/ kan
183men het absoluut noodige doen van wat met
184mogelijkheid mij voor mij zelf resteert na aftrek
185van schilderbehoeften_/ model_/ kamerhuur.–
186Indien ik vrienden had_/ wat bekend ware_/
187ja dan_/ dan gaat het makkelijker – maar
188die heb ik niet en die moet ik me maken
189juist.–

190Maar laat ik niet vergeten U te bedanken voor de zending
191van tweede deel de Goncourt_–17 Het is een heerlijk ding
192die tijd te kunnen nagaan – waar zooveel uit te
193leeren is voor_/ om de uitdrukking te gebruiken_/
194notre fin du siècle waar we in zijn.–

195Ik kan U niet zeggen hoezeer ik in mijn schik blijf naar
196Antwerpen te zijn gegaan. En hoeveel er is wat voor mij
197die er zoolang uit ben geweest er op te merken valt.

198Hoe goed het mij doet – al houd ik nog zoo veel van de
199boeren en buiten – de stad eens weer te zien.

200Hoe het bijeenbrengen van uitersten me nieuwe
201idees geeft – uitersten_/ het geheel buiten en de drukte
202van hier. Ik had het hard noodig.

203Ah als ik ’t U aan ’t verstand kon brengen
204hoe veel meer satisfactie voor U zelf ge
205zoudt kunnen hebben_/ hoe veel meer ge
206vriend voor me zoudt zijn – als in plaats
207van het steile en onhartelijke achteruitzetten
208en me op een afstand houden – denk aan
209van den zomer en vorige zomers! – er
210eindelijk eens een overtuiging bij U mogt
211komen dat het niet zóó de manier is_
212Altijd te zijn in een verbannen
213toestand_/ altijd tusschen hangen en wurgen_/
214altijd halve maatregelen.

215Maar enfin – de familie vreemder dan
216vreemd – is één daadzaak – Holland achter den
217rug 2_– DAT LUCHT WEL EENS OP_
218ziedaar mijn eenig gevoel en
219toch ben ik zóó gehecht geweest dat de vervreemding
220me eerst als ’t ware gek maakte.

221Maar ik heb te goed in de kaarten gekeken dan
222dat ik aarzel_– En ik heb mijn zelfvertrouwen
223en sereniteit terug_–

224’t Geheim van die partij – Delarocheachtigheid_/
225mediocreteit_

226Achteruit – het is me een ergernis_

228Wat U betreft – gij zijt nog zwevende tusschen
229de twee partijen. en ik heb altijd gezegd dat
230Uw karakter zich nog in een beslisten vorm te
231zetten heeft – dat U nog en gemoedsstrijd en
232misschien strijd in ’t maatschappelijke om Uw positie
233wacht_/ serieuser dan ge ooit hebt doorgemaakt_

234Ik weet dat U dit onbarmhartig jegens t’huis
235voorkomt_– En toch zeg ik U
236dat Pa zelf het soms vaag gevoeld heeft dat hij zich
237van partij vergist had.– Maar hij zocht onvereenigbare
238dingen tegelijk te behartigen en – – – was niet
239zoo vast van karakter als hij scheen en als ik dacht
240in mijn jongensjaren_/ en nog later zelfs_/ dat hij
241was.– Enfin_–

242Wat de expositie Tassaert18 betreft – Als er ooit een verongelijkt is_/
243was hij het wel_– Om nu bij deze gelegenheid er nog een
244te noemen – ik wacht niet tot de exposities om mijn opinie
245te hebben over schilders – Chaplin zal men ook moeten
246erkennen.–

247Wat de kleur van Tassaert betreft_/ hij is harmonist en zijn
248'werk_/ in één toon geschilderd betrekkelijk_/ is mooi
249door ’t modelé_/ door het fijn gevoel dat hij had van
250de vrouwelijke vormen_/ door iets gepassioneerds in
251de expressies – en ik vind hem van de familie
252van de Greuzes en Prudhons – beter_/ moderner_/
253degelijker in zijn sentiment dan Greuze.19

254Chaplin is meer colorist dan hij.

255En ik vind wel dat ’t een beetje jammer is van Tassaert
256dat hij die zoo mooi vet schilderde_/ niet wat meer
257gloed en leven soms in de kleur zocht.

258Maar zeker is hij beter dan Scheffer & Delaroche en
259Dubuffe en Gerome, die zoo weinig schilder zijn.
260Wat is het gloeiend jammer van een kerel als
261Gerome_/ die le prisonnier maakte en die
262le camp russe maakte en le berger
263Syrien_/20 dat er zoo veel kouds en steriels in hem
264zit. Isabey zal men ook erkennen_/ Ziem
265ook. die twee zijn erg schilder en dat is het
266waar après tout ’t bij ’t schilderen op aan komt.

267Zij hebben me van thuis geschreven met Nieuwejaar & ik heb ook een
268briefkaart gestuurd. Maar schrijven zou toch niet gaan terwijl
269bovendien ik geloof dat onwillekeurig uit routine zij overal
270alles vertellen dus – ik schreef – tot ziens – ik zie hen
271in ’t voorjaar toch denkelijk langer of korter.

272Ik moet eindigen_

273Wat het coloriet is in een schilderij_/ dat is toch
274het enthousiasme in ’t leven en dus – het is
275geen kleine zaak het te zoeken te behouden.

276Terwille van de modellen zal ik denk ik Verlat_/ die
277directeur is van de academie hier_/21 eens gaan opzoeken
278deze maand – en ik zal zien hoe de reglementen zijn
279en in hoeverre men er naar naakt model zou kunnen
280werken – ik zal een portret dan meenemen en teekeningen. 2r:8
281Ik heb een verbazende begeerte om mij in kennis van
282het naakt te versterken. Ik heb gezien een groote
283bronzen groep van Lambeau – twee figuren –
284een man die eene vrouw omhelst – Superbe_/
285iets als b.v. Paul Dubois of enfin de lui van den
286eersten rang_ Het is aangekocht voor ’t museum.22
287Ik benijd de beeldhouwers dikwijls_– Maar
288het is overal een beetje ’t zelfde_/ ik moet wat meer
289verdienen om te kunnen uitbreiden.

290Ik wil U ook nog wel eens zeggen dat gegeven die
291'begeerte voor figuurstudie ik – bij aldien het hier
292me niet lukte – misschien eer nog verder zou
293doordringen dan teruggaan naar Holland
294vóór en aleer ik eens een poosje op een
295atelier geweest ben. En dus dat verdere –
296mogelijk Parijs zou wezen_/ zonder aarzelen_23
297Gij kunt Uw opinie hebben over dat ik een
298onmogelijk karakter ben maar – dat is absoluut
299Uw zaak_– Daar hoef ik b.v. me niet aan te storen en zal ik me niet aan storen_
300Ik weet dat bij tijden ge beter en anders denkt
301maar ik weet dat de routine er U toe brengt
302om altijd weer in dat zelfde euvel te vervallen
303ten mijnen opzigte_– Hetgeen ik zoek is
304zóó regt uit dat gij zult moeten eindigen
305het toe te geven. Laat ons dus ten
306slotte zeggen – hoe eer hoe beter_

307Gegroet & met een handdruk_

310Wat het eind van de maand
311betreft – ik verzoek U ten allervriendelijkst
312maar absoluut – laat althans voor frs 50
313een Uwer creanciers gebrek lijden (die
314kunnen er wel tegen_/ wees gerust) maar s.v.p.
315niet mij want OOK DAN is het voor mij nog
316bar.–