Om even te zeggen hoe die studie is geschilderd – doodeenvoudig dit. groen & rood zijn complementair.– Nu is er een zeker – op zich zelf heel canaille rood in de appels – verder daarnaast groenachtige dingen.– Er zijn nu een of twee appels van een andere kleur bij – die ’t heele ding goed maken – van een zeker rose.– Dat rose – is de gebroken kleur, ontstaan door menging van ’t eerstgenoemde rood & ’t eerstgenoemde groenachtig.– Ziedaar de reden waarom er verband is tusschen de kleuren.– Hier is een tweede tegenstelling aan toegevoegd – het fond vormt tegenstelling met den voorgrond.

’t eene is een neutrale kleur, verkregen door blaauw te breken met oranje, ’t ander dezelfde neutrale kleur, alleen gewijzigd door bijvoeging van wat geel.–

Maar – dit doet mij ontzaglijk veel pleizier, dat ’t zij door direkt ’t zij door indirekt persoonlijk gevoel, gij een kleurcombinatie opmerkt. Verder – dat een van de studies u voorkwam te zijn een variatie op ’t thema bruin grijs – dat is zeer zeker dan ook ’t geval – alleen – ze zijn ’t alle 3, die van de aardappels, met dit onderscheid dat ’t een is een studie in Terre de Sienne,2 ’t ander in Terre de Sienne brûlée,3 ’t ander in – ocre jaune & ocre rouge.–4

’t laatste – mijns inziens – dat is de groote – ’t beste – ondanks ’t mat zwarte fond, dat ik opzettelijk daarom mat liet omdat de okers ook ontransparante kleuren van natuur zijn.– Wat die studie betreft – die grootste van de aardappels – ze is gemaakt door die ontransparante okers te wijzigen, te breken door een transparant blaauw.–

Rood oker met geel oker een oranje vormende, is hun combinatie met blaauw neutraler en worden ze tegen die geneutralizeerde kleur in ’t zij rooder ’t zij geeler.– Het hoogste licht in dat heele doek is doodeenvoudig wat geel oker zuiver.– En dat dit matte geel toch nog spreekt komt omdat het zich in een uitgestrekt veld van een soort, al zij ’t neutraal, violet bevindt, immers – rood oker met een blaauw geeft violette toonen.–

Nu – de nesten zijn ook op een zwart fond geschilderd opzettelijk5 – om de reden dat ik er ronduit voor uit wil komen in die studies dat de voorwerpen zich niet in hun natuurlijke entourage doch op een conventioneel fond bevinden. Een – levend nest in de natuur is – heel iets anders, men ziet ’t nest zelf haast niet, men ziet de vogels.–

Gegeven dat men nesten uit zijn nesten verzameling wil schilderen, zoo kan men er niet sterk genoeg bij zeggen dat ’t fond en entourage in de natuur heel anders is – ik maakte ’t fond – botweg zwart.

Dat in een stilleven anders een fond van kleur mooi is – zeker.– In Amsterdam zag ik stillevens van jufvr. Vos die ik uitmuntend vond – heel wat mooier dan Blaise Desgoffe – werkelijk van Beijerenachtig.–6 Ik dacht er nog bij dat die eenvoudige stillevens van haar heel wat meer kunstwaarde hadden dan menig pretentieus doek van andere amsterdammers.–

Ze troffen me als zeer goed.– Vooral een met een gouden vaas, eenige leege oesterschelpen, een gebroken bast van een kokosnoot en een korst brood.

’t boek van Blanc7 zal ik U sturen – recommandeer me zoodra mogelijk l’art au XVIII^me siecle te lezen – ik verlang vooral van Chardin iets te hooren door de Goncourt.8 De Rembrandt van Lacaze is werkelijk ook in dat sentiment van Rembrandts laatsten tijd.–9 Zeker is ’t 12 jaar geleden ik ’t zag maar ik herinner ’t me nog omdat het mij trof, net als die kop van Fabritius in Rotterdam.10 Als ik me wel herinner is die naakte vrouw in Coll. Lacaze ook zeer mooi, ook uit de latere periode.11 Het brok Rembr. ontleedk. les, ja ik stond er ook van versteld.– Herinnert ge U die vleesch kleuren.– ’t is – DE LA TERRE, die voeten vooral.12

Hoor eens – de vleesch kleuren van Frans Hals zijn ook aarde achtig, hier in de beteekenis die ge weet.– Dikwijls ten minste.– Er is ook soms – k’zou durven zeggen steeds – een verband van tegenstelling tusschen den toon van ’t costuum en den toon van ’t gelaat.–

Rood & groen zijn tegengesteld – de zanger (Dupper)13 die toonen van carmijn in de vleesch kleur heeft, heeft toonen van groen in zijn zwarte mouwen, en van een ander rood dan dat carmijn, strikken op die mouwen.– De oranje blanje bleu vent waar ik over schreef, heeft een betrekkelijk neutrale gelaatskleur, aarde achtig, rose, violet achtig door tegenstelling met zijn Frans Hals geel leeren pak.14

De geele vent – Citron amorti – heeft beslist dof violet in zijn bakkes.–15

Nu – hoe donkerder ’t kleed hoe lichter ’t gezicht, soms althans (niet toevallig) – zijn portret & dat van zijn vrouw in den tuin,16 daar zijn twee zwart violetten (blaauw violet en ros violet) in en een effen zwart (geelzwart?) – herzegge – ros violet – en blaauw violet-zwart en – zwart – dus de 3 somberste dingen – welnu – de gezigten zijn – zeer blank – buitengewoon blank zelfs voor Hals.–

Enfin – Frans Hals is colorist onder de coloristen, colorist als Veronese, als Rubens, als Delacroix, als Velasquez.–17

Millet, Rembrandt en b.v. Israels – zeer teregt is er wel eens van hen gezegd dat zij eer – harmonisten dan coloristen zijn.–18

Maar – zeg nu eens – zwart en wit, mag men die gebruiken of niet gebruiken? zijn dat verboden vruchten?19

Ik meen neen.– Frans Hals heeft wel zeven en twintig zwarten.

Wit – maar ge weet zelf hoe eigenaardige schilderijen juist enkele moderne coloristen opzettelijk van blanc sur blanc maakten.– Wat beteekent dat woord men mag niet?

Delacroix – noemde ze rusten, gebruikte ze als zoodanig.–20 Ge moet geen parti pris er tegen hebben want als ze maar op hun plaats staan en in verhouding tot de rest, mag men alle toonen gebruiken – dat spreekt van zelf.– Weet ge wel dat ik de dingen van Apol b.v., van wit op wit, dikwijls heel goed vind.

Zijn zonsondergang in ’t Haagsche bosch b.v., die in Amsterdam is.– Waarachtig dat ding is weergaasch mooi.21

Neen – zwart & wit, ze hebben hun reden en beteekenis, en wie ze verdonkeremanen, komen er niet mee uit. beiden te beschouwen als – het neutrale – is ’t meest logisch, zeker –

’t wit de allerhoogste combinatie van ’t lichtst mogelijk rood, blaauw, geel – zwart de allerlaagste combinatie van ’t donkerst rood, blaauw & geel – tegen die stelling heb ik niets te zeggen, die vind ik volkomen waar.– Nu – ’t licht en bruin – den toon wat betreft waarde – staat in een direkt verband tot die 4^e gamma van wit tot zwart. Immers waar men heeft:

Als ik rood en groen vermeng tot een roodgroen of groen rood,

Als ik geel vermeng met violet tot een lilas geel of geel lilas, in andere woorden tot een geneutraliseerd geel of een geneutraliseerd lilas, door bijvoeging van ’t wit & zwart verkrijg ik grijzen.

Enfin. Grijzen en bruinen, er is vooral dan sprake van wanneer men kleuren lichter of donkerder maakt, wat hun aard ook zij en hun gehalte aan rood, geel of blaauw.

Van licht en van donker grijzen & bruinen te spreken is juist uitgedrukt m.i.

Maar wat is dat mooi wat Silvestre zegt van Delacroix – dat hij op zijn palet een toevalligen toon nam: de nuance innommable, violacée, dat hij dien toon ergens neerzette hetzij voor hoogste licht hetzij voor hoogste schaduw, maar van dat slijk iets maakte dat ’t zij schitterde als licht ’t zij somber zweeg als diepe schaduw.–22

Zoo heb ik gehoord van eene proef met een vel neutraal gekleurd papier – dat groenachtig werd op een rood fond, roodachtig op een groen, blaauwachtig op oranje, oranje achtig op blaauw, geelachtig op violet en violetachtig op geel.–

Hoor eens – gesteld men wil zoo’n slijktoon of snotkleur licht laten doen in ’t schilderij, wat Delacroix zeide – dat Veronese met een kleur als slijk eene blonde naakte vrouw kon schilderen zoo dat zij blank & blond deed in ’t schilderij.–23 Vrage – hoe is zulks mogelijk tenzij door tegenstelling van groote krachten in blaauwzwarten of violetten of rosbruinen.–

Gij – die kijkt of ge ergens donkere schaduwen ziet en meent dat als de schaduwen donker, ja zwart zijn, dan ’t niet deugt, doet gij wel? Ik meen neen.– Want – dan deugt b.v. de Dante van Delacroix,24 b.v. de Visscher van Zandvoort25 niet, want daar zitten de grootste krachten van blaauw- of violet zwarten wel degelijk in.

Rembrandt en Hals, gebruikten ze geen zwart? en Velasquez??? Niet alleen één maar zeven en twintig zwarten, verzeker ik U.–26 Dus dat – “geen zwart mogen gebruiken”, kom, weet ge zelf goed wat ge er mee bedoelt? en weet ge wat ge er mee wilt?– Werkelijk denk er eens over want gij kondt wel eens tot de conclusie komen – dat acht ik ten allerzeerste waarschijnlijk, dat ge de kwestie – toonen – verkeerd hebt geleerd & begrepen, of liever vaag hebt geleerd en vaag begrepen. Zoo zijn er zoo veel, zoo zijn de meesten.– Maar door Delacroix en anderen van dien tijd zult ge er op den duur wel achter komen.– Zeg eens – hebt ge er op gedacht dat die studies van mij welke zwarte fonds hebben IN HUN LICHTEN zeer laag gezet zijn??? En waar ik dus mijn studie lager stel dan de natuur, aangezien ik niet alleen in mijn schaduwen maar naar rato OOK IN MIJN LICHTEN donkerder word, ik toch het verband der toonen houd? Mijn studies zijn juist door me gemaakt als gymnastiek om te dalen en te rijzen van toon – dus – vergeet dat niet, dat ik mijn wit en grijs mos letterlijk met een modderkleur schilderde en dat ’t toch licht doet in de studie.27 adieu, gegroet.

De derde kwestie is een licht blaauw tegen ’t zelfde donker blaauw, een rose tegen een bruinrood, een jaune citron tegen jaune chamois &c. Maar de eerste kwestie is de belangrijkste.