1*Uw brief heb ik heden met het 2ingesl. ontvangen. Uw schrijven deed mij veel pleizier 3omdat ik er een paar dingen in meen op te 4merken waar ik ’t nog eens nader over hebben 5wil.– Om met de deur in ’t huis te vallen: 6’t geen ge schrijft over zekere studie van een 7mandje met appels1 – is goed gezien – maar – 8hebt ge dat nu uit uw zelf??? Omdat ik me 9voorstelde/ ja ik zou zeggen zeker weet/ dat gij dat soort van dingen vroeger niet 10zaagt. Wat hier ook van zij – hier zijn we op 11den weg om ’t meer eens te worden over de 12kleuren. Ga nu voort op die kwesties – want 12adaar komt ge verder mee en die wisten Burger & Manz en Silvestre_
13Om even te zeggen hoe die studie is geschilderd – 14doodeenvoudig dit. groen & rood zijn complemen- 15tair_– Nu is er een zeker – op zich zelf 16heel canaille rood in de appels – verder daar- 17naast groenachtige dingen_– Er zijn nu een 18of twee appels van een andere kleur bij – 19die ’t heele ding goed maken – van een 20zeker rose_– Dat rose – is de gebroken kleur/ 21ontstaan door menging van ’t eerstgenoemde rood & ’t eerstgenoemde 22groenachtig_– Ziedaar de reden waarom 23er verband is tusschen de kleuren_– Hier is een 24tweede tegenstelling aan toegevoegd – 25het fond vormt tegenstelling met 26den voorgrond_
27’t eene is een neutrale kleur/ verkregen door 28blaauw te breken met oranje/ ’t ander dezelfde 29neutrale kleur/ alleen gewijzigd door bijvoeging 30van wat geel_–
31Maar – dit doet mij ontzaglijk veel pleizier/ 32dat ’t zij door direkt ’t zij door indirekt persoonlijk 33gevoel/ gij een kleurcombinatie opmerkt. 34Verder – dat een van de studies u voorkwam 35te zijn een variatie op ’t thema bruin grijs – 36dat is zeer zeker dan ook ’t geval – alleen 37– ze zijn ’t alle 3/ die van de aardappels/ 38met dit onderscheid dat ’t een is een 39studie in Terre de Sienne/2 ’t ander 40in Terre de Sienne brûlée/3 ’t ander 41in – ocre jaune & ocre 42rouge_–4
43’t laatste – mijns inziens – dat is 44de groote – ’t beste – ondanks 45’t mat zwarte fond/ dat ik opzettelijk 46daarom mat liet omdat de okers 47ook ontransparante kleuren van natuur 48'zijn_– Wat die studie betreft – die grootste 49van de aardappels – ze is gemaakt door 50die ontransparante okers te wijzigen/ te breken door een transparant 51blaauw_–
52Rood oker met geel oker een oranje vormende/ 53is hun combinatie met blaauw neutraler 54en worden ze tegen die geneutralizeerde kleur in 55’t zij rooder ’t zij geeler_– Het hoogste licht 56in dat heele doek is doodeenvoudig wat geel 57oker zuiver_– En dat dit matte geel toch 58nog spreekt komt omdat het 59zich in een uitgestrekt veld van 60een soort/ al zij ’t neutraal/ violet bevindt/ immers – rood oker 61met een blaauw geeft violette toonen_–
62Nu – de nesten zijn ook op een 63zwart fond geschilderd opzettelijk5 – 64om de reden dat ik er ronduit voor uit 65wil komen in die studies dat de voorwerpen zich niet in 66hun natuurlijke entourage doch op een 67conventioneel fond bevinden. Een – 68levend nest in de natuur is – heel iets 69anders/ men ziet ’t nest zelf haast niet/ men 70ziet de vogels_–
71Gegeven dat men nesten uit zijn 72nesten verzameling wil schilderen/ 73zoo kan men er niet sterk genoeg bij 74zeggen dat ’t fond en entourage in de natuur heel 75anders is – ik maakte ’t fond – bot- 76weg zwart.
77Dat in een stilleven anders een fond 78van kleur mooi is – zeker_– In Amsterdam 79zag ik stillevens van jufvr. Vos die ik 80uitmuntend vond – heel wat mooier dan 81Blaise Desgoffe – werkelijk van 82Beijerenachtig_–6 Ik dacht er nog bij dat 83die eenvoudige stillevens van haar heel wat 84meer kunstwaarde hadden dan menig pretentieus 85doek van andere amsterdammers_–
86Ze troffen me als zeer goed_– Vooral 87een met een gouden vaas/ eenige leege oesterschelpen/ 88een gebroken bast van een kokosnoot en een korst brood_
89’t boek van Blanc7 zal ik U sturen – recommandeer 90me zoodra mogelijk l’art au XVIIIme siecle te 91lezen – ik verlang vooral van Chardin iets te 92hooren door de Goncourt.8 De Rembrandt 93van Lacaze is werkelijk ook in dat sentiment 94van Rembrandts laatsten tijd_–9 Zeker is ’t 12 jaar geleden 95ik ’t zag maar ik herinner ’t me nog omdat het 96mij trof/ net als die kop van Fabritius in Rotterdam_10 97Als ik me wel herinner is die naakte vrouw in 98Coll. Lacaze ook zeer mooi/ ook uit de latere 99periode.11 Het brok Rembr. ontleedk. les/ ja ik 100stond er ook van versteld_– Herinnert ge U die vleesch 101kleuren_– ’t is – DE LA TERRE/ die voeten 102vooral.12
105Hoor eens – de vleesch kleuren van Frans Hals 106zijn ook aarde achtig/ hier in de beteekenis die 107ge weet_– Dikwijls ten minste_– Er is ook soms 108– k’zou durven zeggen steeds – een verband van tegenstelling tusschen 109den toon van ’t costuum en den toon van ’t gelaat_–
110Rood & groen zijn tegengesteld – de zanger (Dupper)13 die 111toonen van carmijn in de vleesch kleur heeft/ heeft 112toonen van groen in zijn zwarte mouwen/en van een 113anderrood dan dat carmijn/ strikken op 114die mouwen_– De oranje blanje bleu vent 115waar ik over schreef/ heeft een betrekkelijk neutrale 116gelaatskleur/ aarde achtig/ rose/ violet achtig door tegenstelling 117met zijn Frans Hals geel leeren pak_14
118'De geele vent – Citron amorti – heeft beslist 119dof violet in zijn bakkes_–15
120Nu – hoe donkerder ’t kleed hoe lichter ’t gezicht/ 121'soms althans (niet toevallig) – zijn portret & dat van zijn 122vrouw in den tuin/16 daar zijn twee zwart violetten (blaauw violet en ros violet) 123in en een effen zwart (geelzwart?) – herzegge – ros violet – en 124blaauw violet-zwart en – zwart – dus de 3 125somberste dingen – welnu – de gezigten zijn – 126zeer blank – buitengewoon blank zelfs voor Hals.–
127Enfin – Frans Hals is colorist onder de coloristen/ 128colorist als Veronese/ als Rubens/ als Delacroix/ 129als Velasquez_–17
130Millet/ Rembrandt en b.v. Israels – zeer teregt 131is er wel eens van hen gezegd dat zij eer – harmonisten 132dan coloristen zijn_–18
133Maar – zeg nu eens – zwart en wit/ mag 134men die gebruiken of niet gebruiken? 135zijn dat verboden vruchten?19
136Ik meen neen_– Frans Hals heeft wel 137zeven en twintig zwarten_
138Wit – maar ge weet zelf hoe eigenaardige 139schilderijen juist enkele moderne coloristen 140opzettelijk van blanc sur blanc 141maakten_– Wat beteekent dat woord 142men mag niet?
143Delacroix – noemde 144ze rusten/ gebruikte ze als zoodanig_–20 145Ge moet geen parti pris er tegen hebben 146want als ze maar op hun plaats staan en 147in verhouding tot de rest/ mag men alle 148toonen gebruiken – dat spreekt van zelf_– 149Weet ge wel dat ik de dingen van Apol b.v./ 150van wit op wit/ dikwijls heel goed vind_
151Zijn zonsondergang in ’t Haagsche bosch b.v./ 152die in Amsterdam is_– Waarachtig dat ding 153'is weergaasch mooi_21
154Neen – zwart & wit/ ze hebben hun reden 155en beteekenis/ en wie ze verdonkeremanen/ 156komen er niet mee 157uit. beiden te beschouwen als – het 158neutrale – is ’t meest logisch/ zeker –
159’t wit de allerhoogste combinatie 160van ’t lichtst mogelijk rood/ blaauw/ geel – 161zwart de allerlaagste combinatie van ’t donkerst 162rood/ blaauw & geel – tegen die stelling heb 163ik niets te zeggen/ die vind ik volkomen waar_– 164Nu – ’t licht en bruin – den toon 165wat betreft waarde – staat in een direkt 166verband tot die 4e gamma van wit totzwart_ 167Immers waar men heeft:
186Als ik geel vermeng met violet tot een 187lilas geel of geel lilas/ in andere woorden tot een 188geneutraliseerd geel of een geneutraliseerd lilas/ 189door bijvoeging van ’t wit & zwart verkrijg 190ik grijzen.
191Enfin_Grijzen en bruinen/ er is vooral 192dan sprake van wanneer men kleuren lichter 193of donkerder maakt/ wat hun aard ook zij en 194hun gehalte aan rood/ geel of blaauw.
195Van licht en van donker grijzen & bruinen 196te spreken is juist uitgedrukt m.i.
197Maar wat is dat mooi wat Silvestre zegt van 198Delacroix – dat hij op zijn palet een 199toevalligen toon nam: de nuance innommable/ 200violacée/ dat hij dien toon ergens neerzette 201hetzij voor hoogste licht hetzij voor hoogste 202schaduw/ maar van dat slijk iets maakte 203dat ’t zij schitterde als licht ’t zij somber 204zweeg als diepe schaduw_–22
205Zoo heb ik gehoord van eene proef met een 206vel neutraal gekleurd papier – dat 207groenachtig werd op een rood fond/ roodachtig 208op een groen/ blaauwachtig op oranje/ oranje achtig 209op blaauw/ geelachtig op violet en violetachtig 210op geel_–
211Hoor eens – gesteld men wil zoo’n slijktoon of 212snotkleurlicht laten doen in ’t schilderij/ 213wat Delacroix zeide – dat Veronese met een kleur als 214slijk eene blonde naakte vrouw kon schilderen 215zoo dat zij blank & blond deed in ’t schilderij_–23 216Vrage – hoe is zulks mogelijk tenzij door 217tegenstelling van groote krachten in blaauw- 218zwarten of violetten of rosbruinen_–
219Gij – die kijkt of ge ergens donkere schaduwen 220ziet en meent dat als de schaduwen donker/ 221ja zwart zijn/ dan ’t niet deugt/ doet gij wel? 222Ik meen neen_– Want – dan deugt 223b.v. de Dante van Delacroix/24 b.v. de Visscher 224van Zandvoort25 niet/ want daar zitten 225'de grootste krachten van blaauw- of 226violet zwarten wel degelijk in_
227Rembrandt en Hals/ gebruikten ze geen 228zwart? en Velasquez??? Niet 229alleen één maar zeven en twintig zwarten/ 230verzeker ik U.–26 Dus dat – 231“geen zwart mogen gebruiken”/ kom, 232weet ge zelf goed wat ge er mee bedoelt? 233en weet ge wat ge er mee wilt?– Werkelijk 234denk er eens over want gij kondt wel eens tot 235de conclusie komen – dat acht ik ten allerzeerste 236waarschijnlijk/ dat ge de kwestie – toonen – verkeerd hebt 237geleerd & begrepen/ of liever vaag hebt geleerd en vaag 238begrepen. Zoo zijn er zoo veel/ zoo zijn de meesten_– 239Maar door Delacroix en anderen van dien tijd zult ge 240er op den duur wel achter komen.– Zeg eens – hebt 241ge er op gedacht dat die studies van mij welke 242zwarte fonds hebben IN HUN LICHTEN zeer laag 243gezet zijn??? En waar ik dus mijn studie 244lager stel dan de natuur/ aangezien ik niet 245alleen in mijn schaduwen maar naar rato 246OOK IN MIJN LICHTEN donkerder word/ ik 247toch het verband der toonen houd? Mijn studies 248zijn juist door me gemaakt als gymnastiek om 249te dalen en te rijzen van toon – dus – vergeet dat 250niet/ dat ik mijn wit en grijs mos letterlijk 251met een modderkleur schilderde en dat ’t toch licht doet 252in de studie.27 adieu/ gegroet_
174Deze dingen die op complementaire kleuren/ op contraste simultané28 en op het elkaar 175vernietigen van complementairen betrekking hebben/ die kwestie is de eerste en voornaamste_ 176de andere is – het werken op elkaar van twee gelijksoortigen/ b.v. een carmijn op een vermilloen/ 177een rose lilas ,, ,, blaauw lilas.
253De derde kwestie is een licht blaauw tegen ’t zelfde donker blaauw/ een rose tegen een bruinrood/ 254een jaune citron tegen jaune chamois &c. Maar de eerste kwestie is de 255belangrijkste.
103En als ge een of ander boek vind over kleurkwesties dat goed is/ stuur 104het mij dan vooral want ik weet ook nog lang niet alles er over en zoek dagelijks er op door_
48 – die < die
118 – Citron < Citron
121 (niet toevallig) < Added later; parentheses added by us.