1*Hartelijk dank voor Uw brief en het ingeslotene 2en ook voor wat ik nog voor St Nicolaas ontving_–1
3Ik wil beginnen met U te zeggen dat Uw brief 4me nog al zonderling verwonderde – wegens 5er tusschen Pa en Moe en mezelf geen geschil van 6eenig belang is geweest en dat wat betreft 7de dames Begemann/2 die juist heel pas 8in aanzienlijk aantal bij Pa en Moe zijn 9geweest – niet alleen ééns doch meermalen_– 10Of ze zoo dikwijls/ of minder dikwijls/ komen als vroeger 11is iets waarmee ik niet kan in zien 12ik iets te maken heb of in ’t minst of 13geringst belang in stel_–
14Dat ik hun houding beslist heb afgekeurd 15en dat beslist blijf doen/ is iets wat ik 16ééns – kort en bondig – hun heb gezegd 17zonder er op terug te komen_–
18Maar dat heeft verder niets te maken 19met hun al dan niet komen ten onzent/ 19awaarmee niet ik doch Pa en Moe en zij zelf zich te bemoeien hebben_–
20Ik ben jegens allen van die familie 21voorkomend geweest en ben niet begonnen 22maar zij zijn tegen mij en/ wat ik me meer heb aangetrokken/tegen Margot 23opgekomen – dat maakt dat ik me 24'absoluut geretireerd heb van in aanraking 25met hen te komen – juist omdat ik me 26niet bij magte gevoel mijn besliste afkeuring
1v:2 29van hun houding in dezen terug te 30nemen – of te verheelen.–
31Wat ge zelf ook weet – ik zeg dit voor 32de duidelijkheid/ niet om U verdriet te 33doen – wat ge ook zelf weet/ dat ik 34expres/ om U te laten zien hoe ik in 35bedaardheid zei wat ik zei/ U een kort woordje 36zond/ dat ik slecht vond uw eigen 37opvatting – (of die slechtis/ beslis gij dat/ doch ik vond en vind 37aze slecht)_3
38Dit is dus mijn subjectieve 39overtuiging – ik heb in die dingen 40mijn eigen inzigten – mijn waaroms 41en daaroms – die ik beter voor me 42zelf voelen kan dan ze U of een 43ander duidelijk maken – vooral wanneer 44noch uw aandacht noch uw sympathie er 45bij is_– Gevolgelijk ik laat 46de lui meer al wat ze willen van me 47zeggen en denken dan ge welligt 48veronderstelt – maar zooveel kunt 49'ge nemen “pour ta gouverne à toi” – 50dat ik niet maar omdat iets 51me mislukt toe geef ik ’t niet had 52moeten beginnen – integendeel/ 53indien ook vele malen ’t me mislukt/ 54ik vind er reden in om – al zij ’t onmogelijk 55soms op één zelfde zaak door te gaan –
1v:3 56nogtans wel op nieuw in zelfde rigting te probeeren/ 57daar mijn opvattingen ook door me zijn doordacht 58en gewild/ en ik ’t er voor houd dat er 59raison d’être voor is_–
60Voor mij persoonlijk is een cardinaal 61punt van onderscheid tusschen vóór en na 62de revolutie – de omkeering van 63de sociale positie van de vrouw en 64de collaboratie die men wil tusschen 65man en vrouw met gelijke regten/ met 66gelijke vrijheid_
67Hierover uitweiden heb ik de woorden niet voor 68noch den tijd noch in de gegevenen de lust_ 69Maar genoeg/ de conventioneele moraal is in 70mijn oog zeer averegts en mag ik 71lijden door den tijd omgedraaid en vernieuwd 72zal worden_–
73Nu – wat betreft dat ge zegt van U zelf/ ook 74pour ma gouverne waarschijnlijk: “dat ge ergdenkend 75zijt” – wel – ik wil dat niet influenceeren_– 76Zeer zeker hebt ge me dit getoond – en 77het is een van die “symptomen” waarvan ik 78U zeide dat ik ze niet heel mooi vond 79noch er U mee feliciteerde_–
80Maar ook dit is subjectieve opinie 81als ge wilt_– Ga uw gang dus/ wees 82ergdenkend of niet ergdenkend naar 83uw eigen inspiratie/ de gevolgen 84voor mij zal ik in elk geval me 85in zien te schikken en heb U overigens 86slechts te verwijzen naar wat ik U zeide 87van aan weerskanten van een barricade staan_4 88Doe wat ge wilt volgens Uw principes – maar 89ik zal doen volgens de mijne/ en alleen – zoo mogelijk/1r:4 90laat ons ’t vermijden direkt elkaar te viseeren 91wegens we broers zijn. Ik ben ouder dan gij 92en ik heb sommige dingen anders ondervonden 93en anders opgevat dan gij waarschijnlijk_– 94En dat is voor mijn eigen verantwoording 95natuurlijk. Dat ik niet alles kan goedkeuren 96'wat ik u zie doen of hoor zeggen/ is heel 97iets anders dan U te willen over halen tot mijn inzigten_ 98Doch alleen/ ik speel graag open kaart_–
99En met het oog er op dat we moeten zien te 100vermijden elkaar in de wielen te rijden/ 101ik zal zoo als gezegd meer en meer zien andere 102'relaties of connecties te vinden te Eindhoven/ te 103Antwerpen/ enfin waar ’t lukt_–
104Doch dat kan niet in eens – en het is mijnerzijds 105enkel en alleen daarom/ omdat wat al te duidelijk 106en onmiskenbaar ge me hebt getoond dat ik me 107niet moest verbeelden ge met mij persoonlijk 108of met mijn werk van plan waart U anders te 109bemoeien dan protegeerenderwijs_– Nu/ daar pas 110ik echter voor. En waar zonder woorden/ 111zonder sympathie ik heel geregeld doch heel koel het 112geld maandelijks kreeg/ heb ik – doorgewerkt – 113doch – 114meer en meer inziende dat er een moment komen 115zal kunnen waarop we ieder zijns weegs gaan 116in plaats van zamen een zelfden weg_– Ik stel me 117in ’t minst niet voor ik in ’t finantieele er bij winnen zal 118– doch – zoodra de een of andere handelaar/ al was 119’t nog zoo’n scharrelaar – me kost en/ al is ’t een zolderkamertje/ logies geeft 120en wat verf/ wil ik me met alle pleizier 121verkoopen – als ge ’t verkoopen belieft te noemen. 122Liever dan protectie. Ziedaar mijn kaarten open 123gelegd. En of me dit lukken zal en wanneer? ik 124kan ’t niet precies zeggen/ doch – ik werk te hard dan dat 125ik zoo heel ver er meer van af kan wezen_
126Ik wil juist omdat ik voorzie dat wij 127mogelijk/als onze wegen elkaar eens 128op een zelfde plaats bragten/ nog al 129oneens het zullen zijn – ik wil dat alsdan 130gij mij niet kunt verwijten ik van U 131afhankelijk ben_
132Ik ben het nog niet met me zelf eens 133wat ik probeeren moet – maar 134hier blijven zal ik hoogstwaarschijnlijk 135toch niet – en waar dan naar 136toe zal de vraag zijn_
137Ik geloof niet dat gij het goed zult vinden ik 138naar Parijs kom – maar wat kan ik er aan 139doen_ gij verdomt het om mijn zaken 140te behartigen – goed – maar ik zelf 141kan het zoo nog maar niet laten_– 142Als gij minder beslist geschreven hadt 143dat het beneden U was zou ik hieraan niet 144hebben gedacht/ doch nu – ja nu 145kan ik me aan U niet storen_–
146Kortom ik wil niet ruilen de kans (al is het maar een 146akans) 147om er door te komen/ zelfs niet voor de zekerheid eener 148protectie die après tout wel wat naauw is_
149Waar ik zie dat ik de kans om te verkoopen verspeel door 150het geld van U aan te houden/ moeten we maar 151separeeren_–
152Vindt gij het niet heel begrijpelijk dat als ik U hoor zeggen 153dat gij met mijn werk in de eerste jaren niets kunt doen/ 154ik dan iets voel van dat/ indien gij op dat punt 155U voornaam wilt houden/ het wel in 156tamelijk zonderlinge tegenspraak daarmee is dat 157als ik – juist omdat ik niet verkoop/ al werk ik 158nog zoo hard – genoodzaakt ben te zeggen/ Theo ik 159kom f_ 25 te kort/ kan er niet eens een 160buitenkansje zijn/ dit dan blijkt niet te 161kunnen_–
162Dat staat erg tegenover elkaar bij U/ 163stuurt men U iets of vraagt men/ toe tracht 164een opening te vinden bij de illustraties/ dat ik 165er wat bij verdien – hoort men daar niets 166op en verroert ge geen vinger_–
167Maar men mag niet zeggen/ ik kom niet 168uit met mijn geld_–
170En tot dusverre – enfin – maar 171om door te gaan – kan niet_ 172’k Wil U ook wel nog er bij zeggen 173dat ik U niet daarnaar zal vragen 174of gij goed vindt of slecht vindt iets 175wat ik doe of laat – mij niet zal geneeren 176en/ als ik trek zou krijgen naar Parijs 177te gaan zelf b.v./ 178niet te vragen of gij hier iets op tegen hebt of 179niet_–
180De schaduwzij van ’t schilderen is de verfrekening_– 181En op ’t moment heb ik ’t daar verre van 182makkelijk mede_– Ik heb van ’t gezondene 183'f_ 40 (frs 80) direkt reeds afgedaan_– Bovendien 184nog aan den timmerman5 &c_ dingen 185betaald. Zoodat indien na aftrek 186van wat gij te betalen hadt U nog frs 100 187resteerde – mij resteert nog geen frs 25 188en nu hoef ik momenteel daarvan 189wel niet te eten als gij doch ik moet 190wel er een maand van schilderen/ wat 191met model/ wat met verf ondoenlijk 192wordt zoodoende.
193En heb dit prettige vooruitzigt ook 194voor Januarij als wanneer ik nog wat 195moet betalen. Zoo dus waar ik over 196klaag en waarom ik zeide dat het 197eigentlijk meest bepaald moest dat ik 198niet later doch nu een extra had/ was 199om in godsnaam ten minste te 200kunnen doorwerken/ ’t welk/ indien 201om finantieele redenen ik bepaald er 202mee vast zit/ me zeer malcontent 203maakt_– En wat ik alsdan daarom 204niet me zelf alleen kan wijten omdat 205hetgeen ik moet betalen niet door 206verspillen maar door werken komt. 207Indien gij daar niet in kunt treden of meevoelen 208en ergdenkend blieft te zijn – ja 209kerel – ’k geloof ge ’t heel best meent 210en dus: – ik trek me je ergdenkendheid 211werkelijk al bijzonder weinig aan_–
212Tenzij in zooverre dat als ge 213’t met opzet doet om van me af te komen/ 214waarachtig ge zeer regtlijnig op weg zijt 215dat doel te bereiken_–
216In vroeger tijd weet gij ik dikwijls bepaald U verzocht heb 217dat we de relatie aanhouden zouden – ik zou er nu zóó niet 218meer op aandringen kunnen. Nog eens/ ik werk te hard 219dan dat ik in een afhankelijke positie lang meer zal hoeven 220te blijven waar het te veel in protectie ontaard/ terwijl 221als ik er over schrijf als over zaken ik niet eens 222antwoord krijg_– Neen – kerel – ik kan 223’t met mijn gevoel van eer/ van regt niet meer 224overeenbrengen – er iets in te zien dat ik als 225blijvend mag blijven beschouwen.
226Hoor eens – Pa – is zeer dikwijls en 227heel erg – ergdenkend – geweest jegens 228mij_– Ge weet trouwens ’t uwe daarvan 229en ik voor mij weet misschien nog meer dienaangaande. 230Maar – niet te min – hij noemde 231zich altijd “mijn vriend” niet te min – de 232man dacht ’t bij ’t regte eind te hebben 233en kon nu eenmaal niet anders zien – 234en – dus après tout – meende ’t goed –
3v:9 235– als ge wilt – namelijk_–
236maar ik voor mij heb op een goeden 237dag ’t eens heel vierkant gezegd: noem 238je niet mijn vriend als je dit/ als je 239'dat van me denkt – lui die zoo 240over me denken dat zijn geen vrienden 241doch vijanden/ zoo waarachtig als 2422 x 2 = 4 van de ergste vijanden.– 243Dit ook aan Uw adres in antwoord 244'op wat ge zegt van ergdenkend_– 245Met dit onderscheid (dat ik wensch 246te apprecieeren en rekening mee 247te houden): Pa zei er niet 248bij “dat hij ergdenkend was”/ gij 249zegt dat er bij – wat veel 250neutraliseert.– 250aToch au fond zie ik er 250bal mee ’t zelfde in_
251Nu wil ik echter niets influenceeren – 252en zeg ronduit/ ik verbind me in ’t minst niet om 253van mijn kant met Pa of U ’t eens te wezen. 254Weet dat wel – best mogelijk er 255zelfs meer dan een sloot tusschen 256beiden is_– En omdat zulks best 257mogelijk is/ weet wel dat ik je 258volstrekt niet animeer om allerlei moois en goeds 259van me te denken volgens Uw of Pa’s opvatting 260van de dingen. De mijne staat welligt er revolutionair 261tegenover_–
262Ik kan er me niet over 263bekommeren wat de lui van me denken – ik 264moet vooruit/ dat’s waar ik om te denken heb_ 265En ik ga dus mijn weg met een zekere eigenzinnigheid/ 266waara ik in sommige dingen geloof en in anderen niet_ 267Gij – en teregt – hecht aan uw positie &c_ nietwaar 268– aan ’t vorderen of niet vorderen – slap of 269krachtig gaan uwer zaken_– Welnu weet 270dat zeker met niet minder beweegreden dan ge zelf voor ’t uwe/ ik ook voor 271mijn vak zal staan_– En zonder precies heel 272teer te werk te gaan/ doorzetten moet en zal_ 273En ook mijn atelier hier zeer zeker denk 274aan te houden – zoo als b.v. Stengelin 275doet die er een op de Drenthsche hei heeft – al 276woont hij eventueel ergens anders_–6 Ik heb het voor 276aeen refuge gehuurd en daar zal ’t me voor blijven dienstdoen.–
277Dus – kamers in Eindhoven nemen ware 278puur nonsens – 279en kan ik zelfs niet eens over denken_– 280Later een kamer in Antwerpen, best – 281dat’s wel mijn intentie – doch 282ik heb primo nu geen geld er voor en 283tweedens/ ik wil een vrij groot aantal 284koppen eerst nog schilderen – waar ik 285mee vorderen zal – naarmate ’t me 286maar mogelijk is de modellen te betalen_ 287Waar in de gegevenen zoo als ge zegt 288niet precies de dingen naar staan_– 289Ik kan geen dolle dingen doen de but en blanc in de 290gegevenen en mijn eigen glazen ingooien door ’t hier 291af te breken op een moment dat er zich niet toe 292prêteert – ter wille van dat gij in een 293ergdenkende periode U bevindt. Maar weet dit wel/ 294dat als die ergdenkende periode duurt bij U 295en zich zoowat blijkt te wortelen – al doe 296ik geen dolle dingen de but en blanc – ik er 297toch sterk over denk om te maken we in vrede 298en zonder schade 299voor U of mij kunnen scheiden_–
27Wees echter zeer hartelijk steeds bedankt voor het gezondene en weet dat als ik aandring op iets extras – 28het juist daarom is om door te zetten tot dat we scheiden kunnen maar – in vrede – en zonder schade voor U of mij_7
300Theo_ Ofschoon apprecieerende uw voorstel 301boven de door mij gevraagde frs 100 er nog 302'frs 50 maandelijks bij te voegen/ bestemd 303tot tegemoetkoming aan Pa van kosten mijner inwoning/ 304moet ik meest beslist dit (de frs 50.-) afwijzen_ 305Als ik zoolang hier in huis geweest ben 306zonder kostgeld te betalen/ beschouw dat 307als ge wilt als een arrogance of indiscretie 308mijnerzijds. Ik deed het ter wille van 309’t vooruitgaan van ’t schilderen en heb in 310zooverre er niet zelf bij geprofiteerd dat ook 311nu ik nog een tamelijk zware verfrekening 312te betalen heb als surplus van uitgaven. 313Overigens erken ik dat het mij après tout 314voordeelig geweest is.
315Doch de reden waarom ik nu ’t moment 316niet geschikt vinden kan om een soort contract te maken 317met Pa/ is dat het in mijn plannen 318in de gegevenen niet liggen kan 319me voor te nemen heel veel langer hier 320te blijven. Wat ik zou willen doch moet vreezen me 320aondoenlijk zal blijken_
321Wilt gij echter toch met Pa iets afspreken 322in den geest door U in Uw brief aangeduid/ 323zoo zij het gansch buiten mij om en
4v:12 324in andere woorden een zaak tusschen U en 325Pa/ waar ik me niets van aantrek_
326Zoodat IK het dan als een indiscretie 327'van me blijve beschouwen in alle geval/ ook dus in geval van betaling door U/ dat ik hier 328woon.
329Als ik beter ben8 zal ik waarschijnlijk in ’t atelier 330gaan wonen/ althans den heelen dag.
331’t is voor mij te veel op eens/ U te verliezen 332betrekkelijk en weer inwoning te betalen bovendien_ 333Langzamerhand zal ik ’t echter wel er uit 334eigen beweging op brengen ik eene andere ressource vinde.
335Indien ’t U eenige satisfactie kan geven 336dat wat ge “mijn plannen voor de toekomst” noemt 337ook in duigen liggen zoo tamelijk/ wees er 338gezegend mee. Dit is echter voor mij nog 339geen reden goed te vinden 340Uw wijze van zien daarover/ 340awaarvan ik herhalen 340bmoet ik ze slecht 340cblijf vinden.–
341Het atelier kan ik nog niet opgeven – 342ik moet iets vasts hebben en men kan in 343geen geval van me eischen ik het dorp uitga_ 344Dat evenwel ’t te voorzien 345is ik me hier op prepareeren moet/ is juist 346het punt dat maakt het me spijt ik niet verleden jaar 347reeds inzag onze afspraak wederzijdsch onhoudbaar 348was_ Gegroet_
350ik moet protesteeren tegen een onderstreept gezegde 351in uw brief – dat ik copieer.
352“en ik verzoek je dus voortaan van de frs 150, die ik je zal blijven 353zenden, volgens afspraak toen wij goede vrienden waren/ 354'er door ons beiden was goedgevonden frs 50 te geven aan Pa_”–
355'Daar protesteer ik tegen/’t is niet waar dat 356“toen we nog goede vrienden waren” &c_ door ons is 357afgesproken ik frs 50 betalen zou_ 358Ik herinner me ’t gesprek – in den tuin9 – daarover 359zeer wel/ en wel verre van iets af te spreken 360'heb ik niets af willen spreken in dien zin 361toen bij die gelegenheid/ en is ’t daar mee geeindigd 362dat ik zoo tamelijk uitdrukkelijk U er 363op wees dat ik geld noodig had om eenige 364voorgenomen grootere doeken er op te brengen en 365andere onkosten genoeg had. indien er iets is 366afgesproken was het voor later/ als ik er meer 367boven op zou zijn_
368Dezen brief zegt U uitdrukkelijk dat ik nu 369glad er voor pas iets te maken te hebben 370met wat ge met Pa zoudt willen afspreken 371over eventueel kostgeld_
372Om nu verder misverstand in dezen te voorkomen/ 373over die frs 50 kostgeld/ heb ik Pa Uw brief van heden en dezen brief 374laten lezen. Ik wil over die kwestie niet meer hooren/ maak 375gij dat met Pa uit. ik zeg je nog eens het is niet waar ik afgesproken 376ben frs 50 te betalen als kostgeld/als ik dat beloofd had zoo
4r:14 377had ik ’t ook gehouden maar ik herinner me 378’t heele gesprek erover en ’t is eenvoudig het 379tegenovergestelde/ dat ik U heb gezegd namelijk 380dat ik voorloopig te veel anders te betalen had/ dat 381
ik het nog niet kon_
24 aanraking < aaraking
49 toi” < toi
96 ik u < ik in u
102 connecties < conneties
183 (frs 80) < Added later; parentheses added by us.
239 die < dit
244 ergdenkend < ergedenkend
27-28 Wees [...] mij. < In the left margin on p. 1, (Waarde [...] afkeuring), l. 29-30.