382 To Theo van Gogh. The Hague, on or about Thursday, 6 September 1883.

Ik begin met U te zeggen dat wat betreft de vrouw ik nu met zekerheid weet dat een & ander wat ik reeds vermoedde – van dat zij den laatsten tijd onderhandeld heeft over haar toekomst, ook reeds vóór ik tot besluit van scheiden gekomen was – waar is. Juist omdat ik daar bijna zóó zeker van was toen, als nu dat ik er meer precies van weet wat voor plannen het zijn, moest ik besluiten te scheiden.–

Het besluit genomen zijnde wilde ik kort en krachtig nu met mijn reisplan voortgaan.

De eerste te nemen maatregel was de huur opzeggen – dat is reeds gebeurd.

De tweede maatregel is, hoe te doen met mijn goed dat mij in een tijd van nog niet precies weten waar ik voor lang blijven zal, ballast zou zijn en onkosten veroorzaken. Het blijft hier in huis op den zolder, daar ik met mijn huisbaas1 eene afspraak daaromtrent heb gemaakt.

Ge zult vragen, heb ik dan plannen te s’Hage terug te komen.– Neen.–

Maar over b.v. 1/2 jaar of 1 jaar  1v:2 zal ik misschien weer in rapport met sommige schilders hier dienen te komen, als ik een eind verder ben, als ik een partij studies van nog eens echt buiten heb.

En dan zal ik waarschijnlijk een tijd een voor atelier zeer geschikte kamer of liever bijgebouw nemen van dezen zelfden huisbaas in zijn eigen huis te VOORBURG, niet te s’Hage, dat mij dan veel voordeeliger zal uitkomen dan hier in stad wonen, waar ik zoo ligt niet meer toe komen zal.

Zoo ben ik van overtolligen ballast af en weet meteen waar ik me aan kan houden als ik op een punt kom (vooreerst natuurlijk zeker niet maar stel over 1 jaar b.v.) wanneer een tijdelijk retour naar hier in de termen zou vallen.– Waarom – b.v. omdat tegen dien tijd ik misschien van de Teekenmaatschappij2 zou kunnen lid worden, om maar iets te noemen. wat onder de dingen hoort waar ik dan misschien verlangen naar zou kunnen hebben en zou kunnen bereiken.

Gij zult dat wel met mij eens zijn dat den Haag een zeer eigenaardige plaats is. Het is eigentlijk ’t centrum van de kunstwereld in Holland en tegelijk zijn de omstreken gevarieerd en zeer mooi, zoo dat men er altijd werken kan.–

En dus – ofschoon voorloopig zeker niet – over een tijd van b.v. 1 jaar zal alligt aanleiding zijn hier voor korter of langer te wezen. En door dezen maatregel omtrent het goed blijf ik in kennis met iemand die mij kent en zóó, als ik ’t vraag, in elk geval aan een woning kan helpen.

Zoo dus ik ben vrij man en zonder ballast, ik kan weg wanneer ik wil.

En met de frs 150 van U kan ik nu meer doen dan toen er zooveel af moest. En door dat ik eens wat lucht krijg van zorgen die assommant waren.

De reiskosten vereenvoudigen zich niet weinig op die manier.

De eenige “drawback”, “schaduwzij” of hoe ge ’t noemen wilt, is dat ik voor mij wel degelijk hoop op teregtkomen van de vrouw had in Drenthe, en nu een zwaar hoofd er in heb. Het is zeer zeker haar eigen doen dat mij tot handelen heeft doen beslissen maar als ik de middelen had kunnen vinden zoo had ik als uiterste poging voor haar haar toch meegenomen naar Drenthe.

Enfin beslissen moest ik want elke week uitstel deed mij meer in de doornen raken hier, zonder vordering met haar.

In geval ik mijn goed zou meenemen kost 1/2 wagon n. Drenthe bij nadere berekening van Gend & Loos3 zeker nog iets meer dan f. 25, n.l. thuisbrengen en halen komt er nog bij, ofschoon niet heel veel.

Nu, dan zouden er eenige pakkisten noodig zijn die ik zou moeten koopen en dat kost ook al weer.

Mijn goed te hebben was makkelijk doch het komt te duur uit en vooral als men ginder heen & weer zou trekken.

Ik zoude vooreerst wel eens een kijkje willen nemen op Katwijk, om nog eenige zee studies te maken en omdat in elk geval dat te bereiken is, al zou ik met de reis n. Drenthe een tijd moeten wachten wegens het geld.

Och Theo mijn gevoel van dezer dagen zult ge wel begrijpen, een groote melankolie over de vrouw en de kinderen, maar het kon niet anders – tevens, al mijn gedachten zijn op het werk en heb ik veel animo wegens ik dingen kan doen nu die anders mij niet mogelijk waren geweest.

Beste broer – als gij precies voelen kondt wat er in mij omgaat en hoe om zoo te zeggen ik een stuk van mij zelf besteed heb aan de vrouw, namelijk alles vergeten en me geconcentreerd om haar er boven op te brengen – als gij precies voelen kondt een soort weemoed over ’t leven, die mij echter niet onverschillig er voor maakt, integendeel ik heb liever mijn smart over een & ander dan vergeten of onverschillig worden – als gij precies voelen kondt in hoever ik mijn sereniteit put in worship of sorrow4 en niet in illusie – misschien voor U zelfs broer, zou mijn binnenste heel anders en meer los van het leven zijn dan gij U nu wel er in kunt denken. Ik zal over de vrouw zeker niet veel meer spreken, ik zal evenwel veel aan haar blijven denken. Met haar is ’t geweest een kwestie van alles of niets wat betreft helpen, van ’t begin af. Geld haar geven om vroeger op haar eigen te blijven kon ik niet, ik moest haar bij me in nemen, wou ik iets doen kunnen waar ze wat aan had. En mijns inziens was ’t een regten weg geweest haar te trouwen en mee te nemen naar Drenthe. Maar en zij zelf en omstandigheden geef ik toe het niet toelaten. zij is niet lief, zij is niet goed, doch ik zelf ben dat ook niet en zoo als we waren bestond er serieuse gehechtheid door alles heen.

Ik heb behoefte aan werken en ik heb ook behoefte ge eens spoedig schrijft. adieu, met een handdruk.