1*Dank voor Uw brief en dank voor het ingeslotene. 2Van daag is ’t zondag en heb ik van de week woedend gewerkt en neem 3het er vandaag eens van af om rustig aan U te schrijven/ wat uitvoeriger 4dan ik in den laatsten tijd heb kunnen doen omdat veel dingen 5mij aftrokken. En te meer is ’t me behoefte te schrijven 6omdat ik zie uit Uw schrijven het niet alles voorspoedig gaat 7voor U en ik wat hartelijker wilde schrijven dan gewoonlijk.
8Als in mijn eigen geval – bij mijn geringe inkomsten – 9Pa en Moe ’t bezwaar maakten van geen geld 10met betrekking tot het trouwen – ik kan betrekkelijk 11het billijken – en althans me begrijpen zij zoo spreken 12en het toegeven. Doch nu zij, Theo, in Uw geval – 13bij U die eene vaste betrekking hebt en een mooi 14'inkomen (nota bene aanzienlijker dan hun eigen) – 15zij dit zelfde bezwaar opperen/ zoo vind ik dat 16onuitsprekelijk pretentieus en radicaal goddeloos. 17Eigentlijk zijn de dominés al mee de meest goddelooze 18menschen in de zamenleving en dorre materialisten. 19Niet direkt op den preekstoel doch in privé aangelegenheden_ 20Van een moreel standpunt uit mag men misschien bezwaar 21maken tegen trouwen in zekere gevallen waar broodsgebrek 22in den absoluten zin te voorzien is doch m.i_ vervalt 23in ’t moreele dit bezwaar direkt geheel en al zoodra 24er van broodsgebrek in den letterlijken zin geen sprake 25is. En ridicuul zou ’t zijn in Uw geval nu al direkt 26broodsgebrek te voorzien.
27Gesteld iemand als de oude Heer Goupil1 maakte 28bezwaar over ’t geld – van zijn standpunt uit/ dat van 29een rijk handelaar/ verwacht men niet anders.
30Maar van Pa en Moe/ die nederig moesten 31zijn en tevreden met het eenvoudige/ vind ik 32het heel leelijk zij zoo spreken en schaam mij 33er als ’t ware over zij zoo zijn.2 36Ik wou wij allen in ons huis zochten 37naar vrede en ons bekrompen/ liever dan 38te jagen naar hooge positie_ En onze energie 39besteedden om ons op te werken 40in geestbeschaving en humaniteit maar tevreden 41waren uit principe met het meest eenvoudige_
42Dus het spijt en grieft me, het stelt me alweer vreesselijk 43te leur, dat Pa en Moe dat gezegd hebben.
44Ik zou ik weet niet wat willen doen 45als door iets ik dit ongedaan kon maken. Ik 46zou trotsch willen zijn op Pa omdat hij een waarachtig arm 47dorpspredikant was in den reinen zin van het Evangelie maar 48ik vind het zoo beroerd als Pa vervalt in zulke dingen die niet strooken 49met "the dignity of his calling"_
50Ik meen men van Pa met regt verwachten zou mogen 51dat hij medewerkte waar het ’t behoud eener 52arme vrouw alleen geldt – Partij trekken zou voor 53haar juist omdat zij arm en alleen was_
54Dit niet te doen is een enorme fout in Pa/ en 55is het inhumaan van wie ’t ook zij die dit doet/ dubbel 56inhumaan als een evangeliedienaar dit doet_
57En in den weg te staan van eene zoodanige 58vrouw/ te beletten haar redding en behoud/ 59is monstrueus.
60Nu weet ik zeer wel dat plus minus alle dominés 61zóó zouden spreken als Pa – en daarom reken 62ik voor mij dat heele corps onder de meest 63goddelooze menschen die er zijn in de zamenleving_ 64Gij en ik evenzeer/ we doen wel eens iets 65dat misschien zonde is maar we zijn toch niet 66onbarmhartig en we hebben toch medelijden/ en 67juist omdat we ons zelf niet zonder fout rekenen 67aen weten hoe die dingen in hun werk gaan 68schelden we niet op gevallen of zwakke vrouwen als de 69dominés/ als was het alles hun eigen schuld_
70En nu is de vrouw van U bovendien eene fatsoenlijke 71'vrouw uit eene burgerfamilie en werkelijk is/ vind ik/ 72de fout van Pa groot.
73Gesteld er waren bezwaren/ me dunkt 74Pa moest juist als menschenherder U aansporen 75haar te helpen en de bezwaren te dragen 76ter wille van haar behoudenis. Men moest bij iemand 77als Pa troost vinden kunnen waar de maatschappij 78geen troost geeft – maar jawel – ze maken ’t nog 79erger dan gewone menschen.
84Hij wilde niet direkt zeggen dat ik haar verlaten moest maar 85betreurde het dat ik met haar relaties had_
86Ik heb overigens met Pa er weinig over doorgepraat juist omdat 87ik niet inzie hij precies de persoon is die er nu mede te maken heeft. 88Gij hebt Uw pligt gedaan Pa en Moe ’t mede te deelen doch nu ze zoo 89spreken geven zij U dunkt me het regt hun verder 90buiten bepaalde confidences te laten en minder er in te kennen 91dan wel als zij billijker waren. Zij vergissen zich in dit opzigt 92dat zij niet nederig en humaan genoeg zijn in dit geval.
93Nu – ge schrijft over de zaken dat zij minder voorspoedig 94gaan. Dit is beroerd genoeg. Maar de positie is altijd 95hachelijk geweest en zal ’t altijd wel blijven 96in ’t leven. Laat ons maar courage houden en 97energie en sereniteit zoeken_
98Ik kan U mede deelen dat mijne eerste compositie 99waarvan ik U croquis zond3 tot op eene zekere hoogte is gevorderd 100zoodat ze betrekkelijk af is. Ik heb de teekening eerst gemaakt 101met fusain/ daarna nog eens er over heen gewerkt met ’t penseel 102en drukinkt. Er zit dus nog al kracht in en geloof ik men de tweede keer 102amen ’t bekijkt er nog weer wat in zou kunnen vinden wat men den eersten keer niet gezien had_4
103En dan is sedert ik U croquis zond eene tweede 104'teekening van een soortgelijk geval er bij ontstaan.5 105Weet ge nog dat in der tijd gij me (verl. jaar) beschreeft 106een ongeluk in een carriere op de Butte Montmartre/ 107'waar ge een troep werklui zaagt 108terwijl er een in de groeve zich geblesseerd had.6
109Nu/ ’t is een dergelijk geval maar eenvoudig 110de ploeg werklui aan den arbeid.
111Ik was met v.d. Weele in Dekkersduin en we kwamen 112daar aan die zandgraving7 en ging ik er sedert 113heen en had druk model dag in dag uit 114en zoo staat de tweede er ook op.
115Het zijn kerels met kruiwagens en spittertjes/ 116ik zal zien ik er ook een croquis van maak8 doch ’t is 117een ingewikkelde compositie en in croquis misschien zoowel de 118een als de ander moeielijk te zien.
119De figuren zijn naar uitvoerige studies geteekend_ 120Ik wou erg graag ze gereproduceerd konden worden_ 121De eerste is op grijs papier/ de andere op geel.
122Ik verlang er zeer naar Theo/ dat 123ge eens weer op ’t atelier zijn zult want er zijn 124zoo veel studies ook en kunt ge nu ook zien 125met welk doel ik de studies maak en zijn er nog 126veel meer dingen uit te trekken.
127Ik heb laten maken eene lijst of liever passepartout van gewoon hout en die de 128kleur van notenhout gegeven met zwarten binnenrand 129en dat sluit de teekening goed af en men kan prettig 130in de lijst werken.9
131Ik heb mij voor meer grootere composities ingerigt 132en heb weer spanramen voor twee nieuwen staan_ 133ik wou het houthakken in ’t bosch ook wel eens 134maken en de aschvaalt met de chiffonniers 135en ’t aardappelrooien in het duin.
136Het is goed geweest ik eens naar Rappard ging want 137zijn sympathie heeft mij opgewekt waar ik geen 138zelfvertrouwen genoeg had.
139Maar als gij deze teekeningen ziet Theo/ en de studies ziet 140dan zult gij wel begrijpen dat ik zooveel zorg en moeite 141heb gehad dit jaar als ik maar dragen kon. Het is woedend 142moeielijk om het figuur te smeden_
143En waarachtig/ het is er mee als met het ijzer – men werkt op een 144model en werkt er op door/ in ’t begin gaat het niet maar juist 145eindelijk word het meegaander en vind men ’t figuur 146zoo als ’t ijzer smeedbaar wordt als het gloeiend is 147en dan moet men er op doorgaan. Zoo voor deze twee 148teekeningen heb ik aanhoudend model gehad en doorgesjouwd 149vroeg en laat_
150Het is mij een tegenvaller gij schrijven moet dat de zaken 151niet erg vlotten – is het dat de positie hagchelijker wordt/ 152laat ons de energie verdubbelen.
153Ik zal dubbel attent zijn op mijn teekeningen/ 154maar voorloopig nog/ wees gij dubbel attent in ’t zenden 155van het geld.10 Het vertegenwoordigt voor mij model/ 156atelier/ brood/ vermindering er van heeft 157iets als stikken of verdrinken ten gevolge/ ik bedoel/ 158ik kan het nu evenmin missen of het 159met minder doen als dat ik de lucht missen 160kan. Ik heb deze twee teekeningen reeds lang 161in mijn hart gehad maar ik had het geld niet om 162ze uit te voeren en nu door dat van Rappard 163zijn ze vlot geworden.a De scheppingskracht kan 164men niet inhouden/ het moet er uit wat men voelt_
165Weet gij waar ik dikwijls over denk. Het is om te zien 166relaties te krijgen in Engeland met Graphic of London 167News. Ik wilde nu ’t me vlot zoo erg graag 168doorsjouwen op eenige grootere composities 169voor illustratie geschikt. Boughton met Abbey 170zamen maken voor Harper te New York (agent voor 171de Graphic ook) teekeningen “picturesque Holland”_11 172Die illustraties (zeer doorwerkt al zijn ze klein/ 173gemaakt bepaald naar grootere teekeningen) zag ik 174bij Rappard. Ik denk nu bij me zelf dat als 175Graphic en Harper hun teekenaars sturen naar Holland 176zij niet onwillig gestemd mogten zijn een 177Hollandsch teekenaar aan te nemen als hij 178iets goeds voor niet te veel geld wil leveren. 179Ik zou er op werken willen vast verbonden te worden 180tegen een maandgeld/ liever dan nu en dan 181een teekening betrekkelijk duurder te verkoopen. 182En mij verbinden voor eene serie composities 183naar aanleiding van b.v. deze twee die op ’t ezel staan of die ik er 184nog bij zal maken. Ik zou ’t raadzaam vinden 185zelf eens naar Londen te gaan met 186studies en teekeningen en de managers der 187diverse inrigtingen op te zoeken of liever 188nog de teekenaars Herkomer/ Green/ Boughton 189(sommigen echter zijn tegenwoordig in Amerika) of anderen 190als ze in Londen zijn. En zou ook inlichting 191omtrent procedes dáár beter dan elders kunnen 192krijgen. Wie weet of Rappard niet mee 193zou willen gaan en ook teekeningen 194mede nemen. Zoo iets/ met of zonder 195wijzigingen in het plan/ zou dunkt me moeten 196gedaan worden. Ik zou dunkt me durven op 197mij nemen iedere maand ongeveer 1 groote 198teekening te leveren voor dubbele bladzij (double page engraving) van illustratie/ 199en zal mij op de andere formaten ook eens toeleggen/ 200de bladzijde (whole page) en de halve bladzij (half page). Ik weet wel 201dat men groot en klein reproduceeren kan doch de 202dubbele bladzij preteert zich beter tot ’t geen breed 203gedaan is/ de kleineren kunnen op andere wijs 204geteekend zijn/ b.v. met de pen en potlood.
205Nu geloof ik de managers der illustraties niet iederen dag 206iemand vinden die de illustraties als zijn 207bepaald doel beschouwt_
208Aan ’t kleine schetsje dat ik nu zooeven van de groote 209'teek. maakte (in een kwartiertje tijd en hier in sluit) ziet ge dat als ’t bepaald om ’t formaat 210kleiner of grooter te maken te doen is/ ik daar niet tegen op 211zie_ als ik bepaald weet men dit of dat op eene zekere 212grootte hebben wil/ dat kan ik doen.
213Maar voor mijn eigen studie werk ik liever 214wat grooter, zoo dat ik de handen/ voeten/ kop 215meer en detail bestudeeren kan.
216Vind gij zelf niet dat in dezen zelfden stijl 217waarin ik nu Turfstekers en Zandwerkers 218heb opgevat/ er een massa gevallen van 219houtkappen &c_ zouden kunnen gemaakt worden 220die dunkt me op zoo’n wijs levendigheid genoeg 221hebben om als illustratie te dienen.
222Maar nog eens/ het geld van U/ zoolang ik 223geen emplooi gevonden heb/ is me absoluut onmisbaar_
224Hetgeen ik nu van daag van U ontving/ ik moet 225precies zooveel zoowat betalen direkt als ik 226ontvangen heb/ ik moet nog drie modellen 227betalen die ik meermalen had/ ik moet 228den timmerman betalen/ huishuur betalen/ 229bij den bakker en kruidenier en ook al den schoenmaker nog betalen/ 230en weer wat inslaan. Nu/ ik heb 231voor mijn neus twee blanke vellen 232voor nieuwe composities en moet toch 233daaraan tijgen. Weer zou ik dag in dag uit 234model moeten nemen en worstelen tot ik 235t’er op heb. Quand bien même tijg ik er 236aan maar over een paar dagen begrijpt 237gij dat ik absoluut à sec ben/ en dan 238die vreesselijke 8 lange dagen van 239niet vooruit kunnen en wachten/ wachten tot 240het den tienden weer is.
241Ja kerel/ konden we maar iemand vinden 242die de teekeningen nam.
243Voor mij is ’t werken absoluut behoefte/ 244ik kan niet er mee traîneeren eigentlijk/2v:7 245ik heb geen pleizier in iets anders meer dan in 246het werk/ dat wil zeggen/ ’t pleizier in iets anders 247houdt direkt op en ik word melankoliek als ik 248niet voort kan met den arbeid. Ik heb dan 249’t gevoel van den wever als hij ziet dat zijn 250draden in den war gaan en het patroon dat 251hij op ’t getouw had naar de weerga en zijn 252denken en inspanning zonder resultaat. 253Zie het dus te schipperen dat wij het 254volhouden met energie_ Ik ga permissie 255'vragen om in ’t oude mannen- & vrouwen gesticht 256te werken.12 Ik heb reeds veel studies van weesmannen 257maar ik moet de vrouwen ook hebben en de 258entourage ook op de plaats zelf. Nu/ gij hebt 259zelf voor Uw vrouw te zorgen/ gij weet dus 260genoeg dat van dien kant ik ook ’t niet makkelijk 261heb met nog twee kleintjes er bij_
262Zeg eens/ ’t antwoord van Pa en Moe influenceert toch 263niet op Uw komen dezen zomer niet waar?
264’t Is zoo noodig dunkt me gij de studies en de 265groote teekeningen ziet/ juist met het oog op 266’t finantieele ook. Dezelfde demarches die 267ik te Londen zou doen bij de lui van de 268illustraties zoudt gij dunkt me ook te Parijs 269kunnen doen als ge een paar groote 270teekeningen kondt laten zien.
271Alleen in dit geval zou denk ik het wijs zijn 272niet te beginnen voor dat we zoo goed als zeker 273zijn dat ze ’t grif accepteeren.
274Deze grootere composities/ ze brengen veel verschottend 275mee wil men conscientieus ze behandelen_ Want kerel/ 276het moet alles met model/ ook al gebruikt men 277studies/ toch moet men retoucheeren met ’t model 278er weer bij_ Als ik nog meer model kon nemen ik zou 279ze nog veel/ veel beter kunnen maken_ 280Dus kerel/ wat betreft ik U een keer niet noodig 281zou hebben – ik heb het meer noodig dan ooit maar 282ik wijs U op de kans die we hebben als we volhouden_ 283Door ’t geld van Rappard heb ik verscheidene dingen 284reeds van schetsboeken &c. en al wat gij stuurt zet zich 285om in teekeningen en ik geloof dat gij ’t geen ik 286nu aan bezig ben geschikter zult vinden dan het vroegere. 287Dus laat ons moed houden en energiek zijn.
2r:8
288Iets wat me in den weg zit voor meerdere dingen die ik van 289het strand in ’t hoofd heb is dat ik geen Scheveningsch vrouwen- 290costuum heb. Ge begrijpt dat ik wel eene dergelijke 291compositie met Scheveningsche figuren zou kunnen maken 292zoo in den geest van bijgaand croquis_ Maar als ik 293buiten een figuurtje teeken is het natuurlijk te 294oppervlakkig. Het moet wederom opgevat en doorwerkt 295worden met model en heeft men de costumes noodig_ 296Nu/ dat zou een uitgaaf zijn die als ik ze doen kon 297drie/ vier teekeningen die ik in ’t hoofd heb vlot zou 298maken_ Doch hoe kan ik het doen_ zoo als 299ik zeg/ over 3 dagen is alles wat ik nu heb op 300want haast alles moet er direkt af. Voor deze twee 301teekeningen heb ik diverse kielen/ broeken/ zuidwester &c_ 302ook noodig gehad_ Een model heeft niet altijd een 303mooien kiel aan die pittoresk is/ men verwisselt dat en 304het wordt echter en spreekt meer. Als ge komt moet ge eens 305zien hoe die studies voor de figuren op ’t eerste 306plan van ’t croquis doorwrocht zijn. Ik maakte ze 307buiten op een zandhoop bij een bloemist.
307*In ’t begin van Uw brief 308schrijft ge nog ’t U pleizier doet er geen reden tot ongerustheid was omtrent de 309vrouw_ Wel/ die is er ook niet direkt in zoover dat ik voor mij ook in dat 310opzigt sereniteit en goeden moed zoek te bewaren_ Doch zorg 311heb ik wel/ zelfs zware zorg en moeielijkheden ontbreken niet_ 312Ik heb begonnen te zoeken naar het behoud van de vrouw ondanks de 313moeielijkheden en tot heden volgehouden ondanks de moeielijkheden/ 314maar ook in ’t vervolg zal niet alles couleur de rose zijn_ 315Enfin we moeten werken zoo hard we kunnen. Theo de moeielijkheden 316die ik met de vrouw had toen ik U laatst schreef/ weet ge wat dat was – haar 317familie zocht haar van mij af te krijgen – ik heb met niemand behalve 318de moeder mij ooit bemoeid omdat ik hen niet te 319vertrouwen vond. Hoe meer ik trachtte de geschiedenis van die familie te analyseeren/ 320hoe meer ik in dat gevoelen versterkt ben. Nu/ juist omdat ik ze links heb laten 321leggene intrigueeren ze en zoo kwam het tot een attaque op verraderlijke wijs_ 322Ik heb de vrouw mijn zienswijs over hun bedoelingen gezegd en verder 323dat ze moest kiezen tusschen haar familie en mij maar dat ik geen omgang 324met iemand van hen verlangde te hebben/ ten allereerste omdat ik geloofde 325relaties met haar familie haar zouden terugbrengen tot haar vroeger 326verkeerd leven. Het voorstel der familie was dat zij met haar moeder zouden 327huishouden voor een broer van haar13 die van zijn vrouw af is en een 328fameus mauvais sujet is. De reden van de familie waarom zij haar raadden 329van mij vandaan te gaan was/ ik verdiende te weinig en ik was niet goed voor haar 330en deed het maar om ’t poseeren doch zou haar in den steek laten. Nota bene/ 331door het kleine kind heb ik betrekkelijk weinig van haar poseeren kunnen 332hebben niet waar/ dit heele jaar lang. Enfin ik geef U zelf in bedenking 333in hoe ver deze vermoedens jegens mij gegrond waren. Welnu maar 334het werd achter mijn rug stilletjes bepraat en eindelijk vertelde de vrouw het 335mij. Ik zeide haar/ doe wat ge wilt maar ik zal U niet verlaten tenzij 336gij terugkeert tot Uw vroeger leven.14 Het beroerde is Theo/ dat als we het eens 337arm hebben/ op zoo’n wijs men beproefd de vrouw van haar stuk te brengen 338en b.v. dat mauvais sujet van een broer haar zoekt terug te brengen in het vroegere. 339Nu – ik zeg van haar alleen dit – ik zou het flink en royaal van haar vinden indien 340zij alle relaties afbrak met haar familie, ik zelf raad haar af er heen te gaan doch 341als zij gaan wil laat ik haar gaan. En de verzoeking om b.v. haar kind te laten kijken 342brengt haar dikwijls in haar familie terug. En die invloed is fataal en heeft 343vat op haar juist omdat het van haar familie komt en die haar van streek maken door dat zij zeggen 344“hij laat je toch in den steek”. Zoo zoeken ze haar te bewegen mij in den steek te laten. adieu kerel/ 345laat ons werken en ons hoofd helder houden en trachten regt te handelen. Ge weet hoe het staat met mijn geld/ 346als het kan/ help mij_–