1*Dank voor Uw brief van 27 Februarij 2dien ik heden beantwoord. Vooreerst Uw vragen betreffende de 3lithographie. Ge hebt wel gezien dat het één zelfde papier is 4voor inkt of voor krijt.– Dat papier heb ik van 5Jos. Smulders & Co/ papierhandelaars/ Spuistraat alhier/ 6hun magazijn is op de Laan en zij hebben daar een grooten 7voorraad steenen van allerlei formaat. Zij noemden 8het “Kornpapier”/1 hadden het doen komen voor 9een der Ministeries daara men diverse kaarten er 10op geteekend heeft voor de lithographie.
11Er was een vel of wat over en die heb ik toen allen genomen. 12Hij zeide toen dat hij eenige vellen weer zou 13laten komen/ heeft hij dat gedaan, ’k weet het niet, 14maar in elk geval Smulders weet er alles van 15en kan het binnen een paar dagen per post doen 16komen. Het kost nog al duur/ f_ 1.75 per vel. 17Lithographisch krijt – alsmede een soort daarvan 18expresselijk voor het papier vervaardigd/ duurder 19dan het gewone en mijns inziens veel slechter dan 20’t geen er niet expresselijk voor gemaakt is – alsmede 21autographische inkt/ vloeibare en in stukken/ 22zijn te krijgen ook bij Smulders, o.a. – 23want die ingredienten zal men wel bij alle lithografen 24vinden.–
26en kocht ik bij Smulders_ verder is er wat men een punt 27noemt/ om b.v. haren er in te krassen – enfin voor 28snelle/ fijne krassen als die van de etsnaald doch die dan wit in ’t zwart worden/
29’t Spreekt van zelf ge eigentlijk van allerlei tot grattoir 30kunt bezigen/ de vorm doet er minder toe – ik deed 31het ook met mijn zakmes.
32Wat ik voor mijn proeven betaal?? hij heeft 33me beloofd een vasten prijs op te geven alsmede 34prijzen van drukken en steenen. de prijzen die ik 35voorloopig betaalde tellen niet mee daar wij ze 36geschipperd hebben omdat de drukker er zelf nog niet 37van op de hoogte was – en er mislukkingen bij waren &c. 38Ik krijg echter opgaaf van Smulders die nog al wetens- 39waardig zal zijn maar die hij op zijn gemak moest berekenen_1v:2 40Hij zou mij namelijk opgeven prijzen van 41verschillende formaten van steenen bij 12 tegelijk 42genomen/ alsmede drukken van b.v_ eene serie van 431 en van eene serie van 2 dozijn teekeningen_ 44En prijs van papier. Toen ik hem ’t laatst 45sprak was hij verschrikkelijk in drukte en 46zei/ kom eens in ’t eind van Maart er op 47terug/ we zullen dan zamen in ’t magazijn 48alles nakijken.– Dus voorloopig weet 49ik van eigentlijke prijzen nog haast niets.
50Het vloeien van de inkt bij ’t afdrukken hangt niet direkt 51van de dikte der lijnen af/ ik heb enorm dikke lijnen zeer 52zuiver zien overkomen althans. Wat betreft Uw vriend 53die met een fijn pennetje teekent – hij moet dat voor 54zich zelf weten – maar ik voor mij vind het glad 55verkeerd – omdat ik vrees hij zoodoende iets 56uit ’t procede wil halen wat niet het karakter er van is. 57Wil men met een fijne punt werken en toch krachtig blijven – 58dan weet ik maar één middel/ namelijk 59het etsen. Wil men met de pen werken met 60autogr. inkt/ het is mijn gevoelen men zeker 61geen fijnere pen moet nemen dan een 62gewone schrijfpen.
63Zeer fijne pennen even als zeer elegante 64menschen zijn soms verbazend onbruikbaar 65en missen dikwijls lenigheid of elasticiteit 66m.i. die de meest gewone pennen reeds in zekere 67mate hebben.2
68Verl. jaar heb ik zeker wel een stuk of 6 dure/ bijzondere 69pennehouders & allerlei pennen gekocht – ’t was allemaal 70prulleboel. Maar op ’t oog scheen het zeer praktisch_ 71Enfin – ik weet het ook niet – er kunnen goeden bij zijn 72en er kan een goed resultaat komen van werken met autogr. 73inkt met fijne pennen – que soit – het zal mij 74pleizier doen als het goed uitvalt maar ik 75zou meenen men meer satisfactie zou hebben 76van den milderen/ brutaler streek van 77b.v. een gewone veeren pen.
81Ik werkte er mee maar sloeg er niet veel acht op en 82vergat het weer. Nu dezer dagen vond ik nog zoo’n 83stuk en viel het mij op het zoo mooi was van kleur/ van 84zwart_
85Nu maakte ik er gisteren eene teekening mede/ 86vrouwen & kinderen aan een raampje van 87de volksgaarkeuken waar soep verkocht wordt.4 88'En ’k moet U zeggen deze proefneming mij bijzonder beviel.
92Ik heb direkt aan mijn broer om meer van hetzelfde 93geschreven. Zal U eens een stuk sturen als ik het krijg. 94Doch kent gij het reeds en kunt het mogelijk ten 95uwent krijgen/ stuur gij mij er dan wat van. 96Want ik ben voornemens ’t voortdurend te gaan 97gebruiken in combinatie met lith. krijt.
98’t Is net als of er ziel en leven in dat goed is en 99als of ’t begrijpt wat men bedoelt en zelf medewerkt. 100Ik zou het Zigeuner krijt willen noemen.
101Door dat de stukken zeer groot zijn hoeft men geen 102teekenpen7 te gebruiken_ 102aHet heeft een kleur als een omgeploegd 102bland op een zomer avond! Ik zal er een half 102cmud van opdoen als ’t bij die maat verkocht wordt, wat ik echter betwijfel.8
103Album des Vosges is reeds eene betrekkelijk oude 104uitgaaf maar bestaan doet het.9 En mooi 105is het. Uw opgaaf houtsneden zijn mooie bij/ 106de Lancons vooral ook_ Contrebandiers10 heb ik/ Comité 107d’aide mis ik b.v. Maar heb dubbel gekregen juist 108Distribution de soupe – misschien ’t zelfde maar misschien ook 109niet/11 en heb dubbel een kroeg met Chiffonniers.12 110die kunt ge krijgen dus. schetsjes Renouard van 111katten/ varkens/ konijnen13 ken ik doch heb ik niet_ Discours de 112Gambetta14 heb ik en ook bovendien mendiants le jour de l’an_15
113Heb 2 mooie Regameys gevonden/ van F_ Regamey 114een Vondeling hospitaal in Japan/16 van Guillaume Regamey 115militairen in witte mantels die zwarte paarden bij den toom houden, 116naar eene geschilderde schets/17 zeer mooi. las eene 117korte levensbeschrijving der beide broers.18 Guillaume 118is dood/ is 38 jaar oud geworden slechts. 119Exposeerde in ’t begin eenige militaire schilderijen die 120op Bellangé geleken. Daarna retireerde hij zich eenigzins/ 121schijnt eene kwaal gehad te hebben die hem ’t leven moeielijk 122maakte. Werkte echter door alles heen – jaren lang – toen 123hij dood was – komt voor den dag eene menigte superbe 124studies – die geexposeerd zijn geworden toen – waar tijdens 125zijn leven haast niemand van wist. Mooi he_–
126F_ Regamey reist veel en/ zoo als ge weet/ is zeer sterk in 127de Japanezen.19 Wat ge omtrent de Fransche 128houtsneden in ’t algemeen zegt is ook wel mijn gevoelen/ 129de Engelschen hebben meer de ziel van de houtsneden 130gevonden, het oorspronkelijk karakter dat even eigenaardig 131is als het karakter van etsen. b.v. zoo’n Buckmann/ 132a London dustyard/20 en Harbour of refuge van Walker.21 133Toch/ Boetzel en Lavieille22 weten dat ook echter/ 134maar Swain is de baas. De Lançons gegraveerd 135door Moller vind ik echter ook een zeer oorspronkelijk karakter hebben.23 136Van Boetzel b.v. de Feyen Perrins24 en van Lavieille de Millets/25 daar 137zit ziel in. Maar anders/ ja/ dikwijls vervallen ze in ’t industrieele/ 138in het gevoellooze.
139Ge vraagt naar de Bock. Ik ben in lang niet bij hem 140geweest/ niet sedert voor ik ziek werd. Ik merkte op de Bock telkens 141als ik bij hem kwam of ik hem zag/ zeide “o ik kom eens bij je”/ op zoo’n 142wijs dat ik meende er uit te moeten opmaken ik er onder verstaan moest/ 143maar kom jij niet bij mij tot dat ik bij jou kom/ wat wel niet gebeuren zal. 144Althans ik ben er niet weer heen gegaan juist omdat ik niet zou 145willen indringen. Ik weet de Bock op dit moment een zeer groot 146schij onder handen heeft.26 ik zag dezen winter een paar 147kleinere die ik zeer mooi vond. De Bock zelf ontmoette 148ik niet op zijn atelier doch op straat/ tweemaal dezen laatsten 149tijd/ in pelsjas/ glacé handschoenen &c_/ enfin als iemand 150in zeer florissante omstandigheden. En ik hoor algemeen 151hij juist dat doet wat men floreeren zou noemen.
152Ik vind zijn werk dikwijls zeer mooi – maar doet 153mij niet zoo zeer aan Ruysdael b.v. denken – en zou misschien 154ook niet Uw blijvende bezonken impressie zijn_– Ik wou eigentlijk 155zeer graag weer eens op zijn atelier zijn/ juist omdat ik 156zoo gaarne de overtuiging zou hebben het zóó mooi is ik 157zou willen dat het was en nu onwillekeurig telkens aan 158hem twijfel. Verl. jaar was mijn impressie van hem 159eigentlijk niet heel gunstig – hij praatte altijd over Millet – best,
2r:5 160en over het groote/ breede van Millet – b.v. buiten 161ook/ in de scheveningsche boschjes heb ik ’t er eens met hem over gehad. 162Ik zei toen – maar de Bock/ als nu Millet hier was zou 163hij dan kijken naar die wolken en dat gras en die zeven 164en twintig boomstammen/ en dat kereltje die in zijn 165bombazijnenb pak op een boomstam zit te schoften 166met zijn schop bij zich/ alleen vergeten?
167Ofwel zou dat kleine gedeelte van het panorama waar het 168mannetje zit het punt zijn waar hij zijn aandacht op 169concentreerde_ Ik geloof niet dat ik minder 170van Millet houdt dan gij – zeg ik, dat gij admiratie hebt voor 171Millet doet me enorm pleizier doch neem me niet 172kwalijk dat ik niet geloof dat Millet zoo keek als 173gij telkens en telkens weer me wijst. Millet is vooral/ 174en meer dan één ander/ de schilder van de menschheid/ 175hij heeft wel landschappen gemaakt/ zeer zeker/ 176en dat die mooi zijn dat zal wel waar zijn/ 177maar ik kan mij moeielijk begrijpen gij werkelijk 178meent wat ge zegt als ge in Millet vooral zulke 179zaken ziet als ge me daar wijst.
180Kortom Rappard/ik voor mij vind in 181vriend de Bock meer vanBilders27bv. 182dan van Millet of Ruysdael. Doch 183ik kan me daarin vergissen of later er meer in zien/ 184niets liever dan dat.
185Van Bilders houd ik ook wel degelijk – en er is geen 186schij van de Bock dat ik niet met een zeker pleizier 187zie/ er is altijd iets frisch en vriendelijks in_–
188Maar er is een zekere/ misschien minder bloemrijke/ 189meer doornige kunst waar ik meer voor mijn 190hart in vind.
191’k Weet/ Ruysdael zelf heeft ook zijn gedaante- 192verwisselingen gehad en zijn mooiste werken 193zijn misschien niet de watervallen en grootsche 194boschgezigten doch “l’estacade aux eaux 195'rousses” en le buisson van de Louvre.28 de 196Molens op v.d. Hoop.29 de bleekerijen v_ Overveen 197van het Mauritshuis hier.30 en meer andere van die 198meer gewone dingen waartoe hij in later tijd/ 199'waarschijnlijk door den invloed van Rembrandt en Delftsche 200v.d. Meer/ kwam.31 Iets dergelijks zou 201ik willen de Bock gebeurde. maar zal 202dit ’t geval zijn? Ik zou hem beklagen 203als hij niet meer nog in de doornen dan 204in de bloemetjes verzeilde/ voilà tout.
205En ofschoon ik nu in een tijd à froid 206met hem ben geweest onwillekeurig/ zoo 207is er echter niets serieusers tusschen hem 208en mij voorgevallen dan een paar redenaties 209over Millet en dergelijke onderwerpen. En heb 210ik niets tegen hem – alleen ik zie tot heden 211niet precies de rigting van Millet of Ruysdael in hem. 212Vind het voorloopig als Bilders/ n.l.c niet Gerard 213Bilders32 maar de oude. En dat gooi ik volstrekt niet weg 214en zou zooveel niet over hem schrijven als ik niet om 215hem gaf.–
216Ik blijf me erg gelukkig gevoelen met de verandering 217op het atelier/ vooral daar de proeven die ik genomen 218heb met diverse modellen mij deden zien er 219veel gewonnen is_
220Vroeger had een figuur op ’t atelier geen 221slagschaduw – daar de sterke reflectie die 222weer verlichtte_ Zoo werden alle effekten 223geneutraliseerd. En is dat bezwaar nu 224overwonnen.
225Meen vooral niet ik de lithographien 226laat loopen maar ik heb zooveel 227uitgaven gehad en ik heb nog zooveel 228noodige dingen mij aan te schaffen 229dat ik geen nieuwe steenen aan kan grijpen_ 230Door wat wachten zal ’t er niets bij 231verliezen.
232Maar ik ben erg verlangend met het 233bergkrijt meer te werken.
234Weet ge waar ik wel eens zeer naar 235verlangen kan – het is naar Uw atelier 236eens te zien. En dat niet alleen 237maar ook zoo het territoir waar 238ge gewoonlijk wandelt en scharrelt om 239motieven te zoeken. Er zijn zeker 240in Utrecht ook wel mooie hofjes en 241steegen.
242Den Haag is mooi – en er is enorm 243veel verscheidenheid. Ik hoop hard te werken dit 244jaar. Er zijn dikwijls finantieele bezwaren ook die 245mij tegen houden/ dat zult ge U wel kunnen 246begrijpen – maar het is juist ook daarom omdat 247ik veel werken wil en moet/ dat ik op Black & white 248me concentreeren zal meer en meer.
249Met aquarel en schilderen ook moet ik telkens stoppen 250om reden van de kosten en met een stuk krijt of 251potlood staat men alleen voor kosten van model 252en wat papier.
253Liever besteed ik dat wat ik heb aan 254modellen dan aan schilderbehoeften/ 255dat verzeker ik U.
256Het geld aan modellen uitgegeven heb ik 257me nooit beklaagd.
258Hebt gij ’t portret van Carlyle – dat mooie uit Graphic_33 259'ik lees op ’t moment “Sartor resartus” – de philosophie 260van oude kleeren – van hem/ onder de “oude kleeren” 261rekent hij allerlei vormen en in zake van godsdienst 262alle dogma’s – mooi is het – en trouw – en 263humaan.34 Er is veel gemopperd tegen dit boek als tegen 264zijn andere boeken/ velen beschouwen Carlyle als 265 een monster. een aardigheid op “de philosophie der 266oude kleeren” gezegd is deze. Carlyle kleedt niet 267alleen de menschheid naakt uit doch hij vilt ze 268bovendien. Zoo iets.–35 Nu/ dat is niet waar 269maar wel is het waar dat hij opregt genoeg is om 270het hemd niet het vel te noemen – en wel verre 271van dat ik voor mij een streven naar verkleinen 272van den mensch in zijn werken vind/ zie ik juist 273dat hij den mensch op een hoog standpunt plaatst in 274’t heelal. Tevens/ meer nog dan bittere critiek/ 275zie ik liefde voor de menschheid in hem – 276veel liefde. Hij – Carlyle – heeft veel geleerd 277van Goethe – maar ik geloof nog meer 278van zekeren man die geen boeken heeft 279geschreven maar wiens woorden/ ofschoon hij zelf 280ze niet opschreef/ toch bleven – nl. Jezus_ 281Die vóór Carlyle ook veel vormen van allerlei 282onder de “oude kleeren” rekende.36
283Ik kocht deze week een nieuwe 6 penny uitgaaf van Christmas carol 284en Haunted man van Dickens (London Chapman & Hall) 285waarin een stuk of 7 illustr. van Barnard b.v./ o.a. een 286uitdragerswinkel.37Alles van Dickens vind ik mooi 287maar die twee sprookjes – ik lees ze nu haast ieder jaar 288weer over/ van dat ik een jongen was af en ze zijn 289me steeds even nieuw. Barnard heeft Dickens goed 290begrepen. Ik zag laatst terug photographies naar 291Black & White teek. van B./ eene serie personaadjes uit 292Dickens. ik zag nu – Mrs Gamp. little Dorrit. Sikes_ 293Sidney Cartone_ nog een paar anderen.38
294’t zijn enkele zeer hoog opgevoerde figuren/ 295zeer important/ als cartons behandeld.39 296Mijns inziens is er geen een schrijver die zóó zeer 297schilder en teekenaar is als Dickens.40 298Hij is een van die wier figuren 299ressurrections zijn. Op een kinderprent vond ik 300een houtsneedje van Barnard door Swain. Een zwarten diender 301sleurt eene vrouw in ’t wit mede die achteruit worstelt. een troep 302straatjongens loopen erachter_– Het is haast niet mogelijk met 303minder middelen zóó veel uit te drukken van het echte karakter 304van een arme buurt. ’k zal nog een ex_ van die prent voor U zien 305te krijgen – ’t is anders maar een klein krabbeltje.41
306Ongelukkigerwijs kan ik niet voor U krijgen het blad 307Empty chair van Fildes/42 dat me beloofd was met 308meer anderen. de man herinnert zich nu 309ze reeds een paar jaar geleden te hebben “opgeruimd”_
310Schrijf weer eens spoedig – heb voorspoed 311in alle opzigten met het werk.
312He – ik heb een bijna compleete Fransche uitgaaf van 313Dickens/ vertaald onder toezigt van Dickens zelf.43
314Ik meen ge mij eens gezegd hebt gij niet alle engelsche 315werken van D. genieten kondt om reden van het 316soms gecompliceerde Engelsch/ als b.v. in Hard times 317'het mijnwerkersdialect.44 Mogt ge ooit daar iets van 318willen lezen/ het is tot uw dispositie en zelfs 319wil ik die heele collectie fransche Dickens wel eens ruilen voor 320iets anders als ge mocht willen. Ik denk er 321over langzamerhand de Engelsche Household edition45 322te nemen. adieu/ met een handdruk_
324In Graphic feb. 10 1883 staat een figuurtje van Frank Hol/ 325een kind op een zolderkamertje/46 zeer echt. ik kocht het nummer er voor.
323aIn de illustraties van John Leech,47 Cruikshank, 323book karakter doch de Barnards zijn meer doorwerkt. 323cLeech is anders sterk in straatjongens.48
87-88The central one of the three sketches and scribbles between l. 88-89, a woman’s head in profile, makes some words in l. 87 and l. 88 difficult to read. This explains the repetition of ‘aan een’ (l. 86), ‘waar soep verkocht’ (l. 87) and ‘proefneming mij bijzonder’ (l. 88). The original first word of the latter phrase was ‘proef’.