1*Zooeven ontvang ik Uw aanget. brief en dank er U regt 2hartelijk voor. Waar ik mee beginnen wil is dit. Hierbij 3een blad uit Xmas No 1883 van de Graphic. 4Lees het eens aandachtig/ ’t is de moeite wel waard. 5Wat een kolossale inrigting niet waar/ wat een enorm 6debiet.1
8’t Volgende o.a. Hubert Herkomer’s woorden2 contrasteeren 9zonderling met die van de Graphic redactie.
10De laatste spreekt van “on referring to our books we 11find that besides our professional artists we have no less 12than Two thousand seven hundred & thirty friends 13scattered over the world/ sending us sketches or elaborate 14drawings.”3
15HH spreekt van: “DEARTH OF GOOD 16DRAUGHTSMEN”_4
17En in ’t algemeen zijn zijn woorden lijnregt 18het tegenovergestelde van die der uitgevers van 19’t Xmas nummer in kwestie – ’t geheel een 20resultaat gevende in dezen vorm.
23Zie nu nog op pag. 4 van ’t blad dat ik zend iets 24treffends: The G. when strong enough to walk 25alone, rented onehouse and began to print 26with six machines.
27Hiervoor heb ik alle respect/ hier voel ik iets heiligs/ 28iets nobels/ iets subliems. Ik kijk nu die 29groep groote artisten aan5 en denk aan het 30mistige London en het gescharrel in die kleine 31inrigting. Meer nog in mijn verbeelding zie ik 32de teekenaars in hun diverse ateliers met enthousiasme 33van de beste soort hun werk beginnen.
34Ik zie Millais met het eerste No van de 35Graphic naar Chs Dickens toeloopen_ 36Dickens was toen aan den avond van 37zijn leven/ had toen een verlamming 38aan den voet/ liep met een soort kruk_ 39Millais zegt terwijl hij Hem de teekening 40van Luke Fildes laat zien/Homeless & 41Hungry – arme lui & vagabonden voor 42een nachtverblijf – Millais zegt tot Dickens/ 43geef hem Uw Edwin Drood te illustreeren & 44Dickens zegt “best”.6
45Edwin Drood was ’t laatste werk van Dickens 46en Luke Fildes/ door die kleine illustraties 47in contact met D. gekomen/ komt in zijn 48kamer den dag van zijn dood – ziet 49zijn leegen stoel staan en zoo 50komt het dat een der oude Nos van 51Graphic bevat die treffende teekening
53Empty chairs – er zijn er velen/ 54er zullen er nog meer komen en 55vroeger of later zullen in plaats van Herkomer/ 56Luke Fildes/ Frank Holl/ William Small &c_ 57slechts blijven Empty chairs.
58En toch zullen steeds de uitgevers en handelaars/ 59niet luisterende naar eene profetie als die 60van H.H./ in dergelijke woorden als in bijgaand
1v:3 61blad ons verzekeren dat alles wel is en 62we sterk aan ’t vooruitgaan zijn_
63Wat zijn ze hard van hart/ wat vergissen 64ze zich evenwel indien ze meenen ze 65’t iedereen kunnen wijsmaken dat 66grandeur materielle opweegt 67tegen grandeur morale en 68dat zonder die laatste iets goeds kan 69gedaan worden.8
70Zooals ’t is met Graphic zoo is ’t met 71meer/ met veel meer andere dingen 72op ’t gebied van kunst.
73Grandeur morale vermindert/ grandeur 74materielle komt 75in de plaats.
76Of nu de gewenschte verandering komen zal? 77mij dunkt dat moet ieder voor zich zelf overdenken 78maar de oude vergelijking spreekt van een 79breeden weg die op desolatie uitkomt/ van 80een smallen die tot een ander resultaat leidde.9 81Graphic begon den smallen weg/ is 82nu op den breeden overgegaan.
83Ik zag heden morgen het laatste nummer/ er 84was ± nietsgoeds in/ ik haalde uit een 85troep scheurpapier bij een boekenjood dezen morgen 86een oud gescheurd vuil nummer van 1873 87en bewaar er haast alles uit_10
89Een paar jaar geleden wandelde ik met Rappard buiten 90Brussel op een plek die ze la Vallee Josaphat noemen/ een 91buurt waar Roelofs o.a_ woont.11 Toen was daar een zandgroef 92waar spitters aan ’t werk waren – er waren vrouwtjes die 93molsla12 zochten/ een boertje was aan ’t zaaien – 94wij keken naar dat alles en ik was toen half desperaat: 95zal ’t me ooit lukken dat wat ik zoo mooi vind te maken? 96Nu ben ik niet meer zoo desperaat/ die boertjes en 97vrouwtjes kan ik nu beter raken dan toen en met 98geduldig voortwerken kan ik komen tot wat ik wilde/ in 99zekeren zin_–
100Maar loodzwaar drukt mij den gang der zaken 101en het is niet met pleizier en enthousiasme dat 102ik denk aan de tijdschriften. De Graphic vergeet 103te zeggen dat velen uit het groepje artisten er voor beginnen 104te bedanken hun werk te geven/ meer en meer zich 105retireeren_– Waarom? omdat een schilder 106werkt om iets goeds te doen en iets eerlijks 107in zijn hart heeft dat al die grootheid afschuwelijk 108vind. Wat zal ik nog meer zeggen – 109nog eens herhalen “que faire!” 110Natuurlijk voortgaan met werken doch als met 111een donkere toekomst.
112Hier te s’Hage – er zijn knappe groote mannen/ 113ik wil dit graag erkennen/ maar in veel opzigten/ 114wat is het een ellendigen toestand_ Wat al intrigue/ 115twist/ jalousie. En in de persoonlijkheid der rijk wordende 116artisten die met Mesdag aan ’t hoofd den toon geven/ 117ook onmiskenbaar iets van een remplacement van 118grandeur morale door grandeur matérielle.
119Ik begin in mij zelf te voelen dat als ik b.v. naar 120Engeland ging/ demarches deed regts of links/ ik wel degelijk 121kans zou hebben een plaats te vinden_– 122Hiertoe te komen was mijn ideaal/ was en is ook après tout 123nu nog dat wat mij prikkelde om de enorme eerste moeielijkheden 124te boven te komen_ – – – Maar het hart word me zwaar 125soms bij tijden als ik denk aan den gang der zaken – mijn 126pleizier gaat er af. Ik heb wel lust om mijn best te doen op mijn teekeningen 127maar al die redacties en zich daar te presenteeren/ bah! ik griezel er van.–
128Ge vraagt naar mijn gezondheid, dat van verl. zomer is werkelijk geheel weg 129maar ik ben wat gedrukt tegenwoordig/ dat gepaard gaat met 130weer andere momenten/ wanneer ik wat voorspoed heb met ’t werk/ dat 131ik zeer opgewekt ben/ zoodat ik het een soort iets vind als van een 132soldaat die zich niet t’huis voelt in den provoosta en bij zich 133zelf redeneert/ waarom moet ik hier in de kastb zitten terwijl 134ik in ’t gelid beter op mijn plaats ware_
135Ik bedoel/ mij drukt iets/ daar ik een kracht in mij 136voel die door de omstandigheden niet zoo zich ontwikkelen 137kan als anders en dit heeft ten gevolge dat ik dikwijls 138miserable ben. Een soort inwendigen strijd 139over wat ik doen moet. Niet zoo makkelijk op te lossen 140als aanvankelijk wel schijnen mogt.–
141Ik wou dat ik eene betrekking had waar ik door 142vooruit kwam – veel betrekkingen die mogelijk 143binnen mijn bereik zouden liggen zouden mij tot iets 144heel anders leiden dan wat ik bedoel. 145Die liggen buiten mijn bereik want ofschoon 146men aanvankelijk misschien mij nemen zou/ men 147zou me er niet op den duur goed voor vinden. 147aMen zou me mijn congé geven en ik zou ’t ook zelf nemen als bij Goupil.
148Ik bedoel/ men zou actualiteiten vergen/ dingen 149van den dag, weet ik wat, voor welke iemand als 150Adrien Marie of Godefroid Durand13 zich 151perfect prêteert. Ik begin hoe langer hoe 152duidelijker te zien dat de illustraties meegaan met 153den oppervlakkigen stroom en ik 154geloof dat ’t hun niet te doen is om zoo goed te zijn 155als pligt ware. Neen – de bladen vullen met 156dingen die hun noch geld noch moeite kosten/ nu en 157dan eens een goed ding geven/ op goedkoope machinale 158manier gemaakt evenwel/ verder zooveel mogelijk 159geld er van in den zak steken.
160Deze handelwijs vind ik niet verstandig/ ik geloof men 161er door failliet gaat en bitter berouw er over hebben 162zal op ’t allerlaatste eindje/ nog heel ver weg.– doch dit neemt niet weg de zaken zijn zoo als 163ze zijn. Zich vernieuwen – men denkt er niet aan. 164Gesteld Graphic/ illustration/ Vie moderne publiceert 165een nummer waar flaauwe zoutelooze dingen in 166'staan_– Toch gaan er zoo- en zooveel karrevrachten 167en scheepsladingen van weg – de managers wrijven 168'zich in de handen en zeggen, “Zóó gaat het net zoo goed/2v:6 169'geen haan kraait er naar/ ze slikken ’t toch”.
170Jawel maar als de heeren managers hun uitgaven 171konden naloopen en bijwonen hoe duizenden 172het blad gretig opnemen en als ze het weer 173neerleggen onwillekeurig iets van onvoldaanheid 174en teleurstelling voelen – misschien zouden 175ze dan wat bekoelen in hun duveljagen.c
176Dit is echter geenszins ’t geval en zooals ge in ’t 177verslag van Graphic ziet/ het ontbreekt niet aan zelfvertrouwen. 178Intusschen dringen zich lui als employés in die 179niet zouden opgedokt zijn in den moeielijken maar 180nobelen tijd. Wat Zola noemt triomphe de 181la médiocreté14 heeft plaats. ploerten/ nietsbeteekenenden 182komen in plaats van werkers/ denkers/ artisten/ en men merkt het niet eens op.
183’t Publiek – ja aan den eenen kant is 184’t malcontent doch evenwel materieele 185grootheid vind ook een applaudissement/ 186doch – vergeet niet dat dit slechts een 187stroovuurtje is en wie applaudisseeren 188het maar doen meestal van wege ’t een relletje 189is geworden. In den lendemain de fête 190zal er een leegte en stilte zijn en onverschilligheid 191na al dat lawaai.
192De Graphic zal Types of beauty (Groote vrouwenkoppen) geven/ zegt dit 193prospectus/15 zeker tot remplacement van Heads of the 194people van Herkomer/ Small & Ridley_16
195Goed/ maar sommige lui zullen de Types of 196beauty niet admireeren en met melankolie 197denken aan de oude Heads of the people. (welke serie gestaakt 197ais.–)
198De Graphic zegt ze zullen Chromos!!!17 199maken. Geef ons ’t atelier van 200Swain terug_–
201Zie Theo, kerel het gaat me aan ’t hart/2v:7 202de boel loopt verkeerd.
203Hoor eens/ ik zou ’t me de hoogste eer gerekend 204hebben/ een ideaal/ mee te werken aan 205wat de Graphic begonnen is_– Wat Dickens 206was als schrijver/ wat de Household edition van 207zijn werk was als uitgaaf/18 iets dergelijks was 208dat sublieme begin van de Graphic.
209En nu/ alles weg – nog eens/ ’t materieele 210in plaats van ’t morale.
211Weet ge wat ik vind van ’t blad dat ik U stuur_ 212’t is net zoo’n manier van praten als b.v. 213Obach/ de manager van G&C. te London er op 214nahoudt. En dat heeft succes – ja 215dat heeft succes/ja daar wordt naar geluisterd 216en dat gaat op. Weet ge kerel/ hoe ik die 217manier van praten in dit blaadje Graphic vind_ 218het is iets als Mesdag’s redenatie over ’t panorama 219in der tijd.– Ik heb respect voor werken/ 220ik veracht noch Obach noch Mesdag maar 221er zijn dingen die ik oneindig hooger 222stel dan dat soort van energie.
223Ik wou iets beknopters/ iets eenvoudigers/ iets 224degelijkers/ ik wou meer ziel en meer liefde 225en meer hart.
226Dat ik er niet tegen in schreeuwen wil of kan/ 227dat ik er niet me tegen verzetten wil/ geloof 228dat gerust. Alleen het maakt me bedroefd/ 229het neemt mijn pleizier weg/ het maakt me van 230streek en ik weet voor mij zelf niet meer wat ik doen 231of laten moet.
232Wat mij soms bedroefd maakt is dit – vroeger toen 233ik begon dacht ik/ als ik maar zoo of zoo ver ben dan 234zal ik hier of daar geplaatst worden en ik zal op een 235regten weg zijn en door ’t leven komen_
236Nu echter komt iets anders opdokken en vrees of 237liever verwacht ik in plaats van een werkkring 238een soort provoost – ik verwacht dingen 239als: ja dit en dat in Uw werk is wel goed (ik 240betwijfel of men zulks meent) doch ge begrijpt 241zulk werk als gij maakt is onbruikbaar/ we moeten 242hebben actualiteiten (vide19 Graphic/we print 243on the Saturday what happened onthe Thursday)_20
244Zie Theo, kerel – ik kan geen 245TYPES OF BEAUTY maken – ik 246doe wel mijn best voor HEADS OF 247THE PEOPLE. Zie Theo, ik zou 248willen doen als zij die de Graphic begonnen (ofschoon ik mijzelf niet hun’s gelijke 248areken)/ 249n.l. een kerel of wijf of kind van de straat halen 250en dat maken in mijn atelier – doch 251neen, maar ze zouden vragen “kunt ge 252chromos maken bij elektrisch licht”_21
253Enfin – in plaats van te doen te hebben 254met een zienswijs/ een gevoelen/ een doel 255als dat van Dickens (zulks was de Graphic oorspronkelijk) 256'staat men voor een ziens- & denkwijs als die 257van Obach. Zulks maakt me bedroefd 258en dan voel ik me magteloos.
259Zelf iets ondernemen kan alleen als men belangstelling 260en medewerking vindt. Dit brengt ons op een ander terrein_ 261Neem me niet kwalijk als ik U mijn gedachten schrijf 262en zal blijven schrijven. Als gij geen tijd tot schrijven hebt 263en er niet direkt op antwoordt zoo weet ge in elk geval wat 264er in me omgaat als we elkaar eens weer ontmoeten 265en misschien vinden we een begaanbaren weg.
266Dit blad Graphic vond ik eene daadzaak waardoor men 267duidelijker zeggen kan wat men bedoelt en daarom schrijf ik voorloopig dit. Met een 268handdruk in gedachten_