1*Van Rappard/ met wien ik in correspondentie 2ben omtrent de proeven met de lithographie en die zelf ook 3iets er mee gedaan heeft/ ontving ik dezer dagen een brief. 4Ik had hem ter loops geschreven: ik heb alweer 5een obstacle gehad/ er is een brief met geld dat ik er 6grootendeels voor gedestineerd had/ weggeraakt_– 7Hij schrijft me daarop/ laat dat je niet hinderen 8en reken op mij als je niet voort kunt of iets 9noodig hebt_– Ik had het hem niet geschreven 10omdat hij iets dergelijks zou zeggen/ wel omdat 11ik wou hij van zijn kant eens een paar nieuwe proeven 12zou nemen. Toch deed het mij pleizier 13omdat zulke bewijzen van belangstelling 14zeldzaam zijn. Ik heb hem teruggeschreven/1 15Voorloopig bedank ik er voor maar zou er 16werkelijk kwestie komen van dat ik in ’t 17geheel niet voort kon zoo zullen we er 18nader over spreken. En heb hem gezegd hoezeer ik 19het op prijs stelde. Zie/ dat is nu een van 20de gevallen waarover ik U in mijn vorigen 21brief schreef.
22Natuurlijkerwijs zijn aan het teekenen/ aan 23den steen/ aan het drukken/ aan het papier 24kosten verbonden. Betrekkelijk zijn die 25gering. Zulke bladen als het laatste dat 26ik U zond2 b.v./ als een nieuw dat ik gisteren 27avond afmaakte en dat klaar staat/3 28zouden dunkt mij b.v. geschikt zijn voor een 29volksuitgaaf die juist zoo hoog/ hoog noodig zijn/ 30hier in Holland meer dan elders.
31Zulk eene entreprise nu als zijn zoude 32het maken en drukken eener serie van 33b.v. 30 bladen Werkmanstypen – Zaaier/ 34Spitter/ houthakker/ ploeger/ waschvrouw/ 35verder ook eens een kinderwieg of een 36weesman – enfin het heele onafzienbare veld 37staat open/ er is mooie stof in overvloed – zulk 38eene zaak/ mag men ze ondernemen 39of mag men dat niet_– Zelfs is het 40nog dieper – is het pligt en regt 41of is het verkeerd_– Dat is de vraag.
42Was ik een man van middelen/ ik 43zou niet aarzelen te beslissen/ ik zou zeggen/ 44En avant et plus vite que ça_
45Doch hier is ’t iets anders – mag men/ 46moet men/ kan men er anderen 47die men noodig heeft/ zonder wie 48'men ’t niet volvoeren kan/ in mengen 49en meesleepen in eene zaak waarvan 50het twijfelachtig is of zij rendeeren zal_ 51Mij zelf zou ik niet sparen. Gij 52hebt getoond doordat gij mij geholpen 53hebt dat gij U zelf ook niet spaart_ 54Doch anderen vinden het en verkeerd van 55U en dwaas dat gij U met mij bemoeidet 56'en veel meer nog vinden ze mijn doen & laten 57onzinnig/ en velen die aanvankelijk vol animo zijn draaijen 57adaar toch op uit en zijn kort en als een stroovuurtje slechts moedig en 57bvurig_
58Mijns inziens zeer ten onregte werkelijk/ 59want noch gij noch ik doen dwaas in dezen_ 60Deze zaak die eerst kort geleden 61slechts was een woord van U/ n.l. “ik heb gesproken met 62Buhot/ die weet een zekere wijze van lithographieeren waarvan 63later meer/ ge moest eens iets probeeren op papier dat hij U zenden zal”/1r:4 64heeft van uit dit aanvankelijk betrekkelijk onbeteekenende begin 65in korten tijd voor mij de proporties van eene 66zaak van meer belang gekregen_
67Ik zie er in dat met volhouden en doorzetten 68het iets zou kunnen worden 69dat ik geloof volstrekt niet overbodig maar bepaald 70goed & nuttig zou kunnen zijn.
71Men heeft altijd gezegd/ we kunnen in Holland geen 72bladen voor het volk maken – ik heb het nooit geheel 73'kunnen gelooven – ik zie nu: het kan WEL/ 74de Maatschappij van ’t Nut heeft Elzevier in Rotterdam met 75duizenden gesteund voor de uitgaaf van de Zwaluw.4 76Is nu de Zwaluw goed geworden_– NEEN_ 77ofschoon er een paar mooie bladen in stonden/ het was 78te dun/ niet flink/ niet ernstig/ niet krachtig 79genoeg. Een imitatie van de Engelschen/ niet genoeg 80oorspronkelijk. Er zijn twee systeemen/ 81How not to do it en How to do it_5
82How not to do it/ vrees ik/ was de arriere pensee van 83Elsevier geweest/ ANDERS HAD HIJ HET GEDAAN al had hij er 84zelf op toegelegd_ How not to do it redeneert dus: – – 85'ik heb zooveel & zooveel er voor van ’t Nut/ ik heb 86zooveel en zooveel van ’t debiet – ik moet daarvan 87hebben voor mijn zak eerst dit en dat – ik 88moet het doen net als mijn collega’s/ anders noemen 89ze me mauvais coucheur6 of bonten honda &c. 90Dus geschiedt het dat in plaats van te 91zeggen wat onder een schij van Millais stond/ “IT MIGHT 92'BE DONE AND IF SO WE SHOULD DO IT”/7 Elsevier 93en duizend van zijns gelijken zeggen it can’t 94be done/ 94aof het met een te slappe hand en zonder genoeg energie doen. 94Ik ken de directie van de Zwaluw niet genoeg om 95precies te kunnen zeggen wie schuld heeft – ik ken hun blad evenwel 96genoeg om op mij te durven nemen te zeggen “ge hebt er niet van gemaakt wat 97'ge er van hadt kunnen maken/ het had beter kunnen en moeten zijn”.
98Nu zeg ik evenwel bovendien/ Wat er ook 99van zij/ ten allen tijde zijn er ook flinke/ 100opregte/ dappere/ eerlijke Hollanders geweest/ 101ook in tijden waarin 102het in ’t algemeen slap & ontzenuwd en verkeerd 103was vond men hier & daar in verborgen 104hoeken het vuur nog brandende.8 Hoeveel 105te meer in die periodes waarin de Hollanders onder 106de eersten en besten mogten gerekend worden.9
107Dus waar het aankomt op durven en zelf- 108opoffering en wagen van iets dat niet moet 109gedaan worden om er mee te winnen doch 110'om dat het nuttig & goed is: men moet 111goed vertrouwen behouden van medemenschen 112en landgenooten in ’t algemeen_
113Voor ik verder ga dit evenwel – ik persoonlijk 114wil niet verder met de zaak van bladen voor het volk 115te doen hebben dan wat het maken er van 116betreft/ in geval zoo iets op touw gezet zou worden_ 117Het moet zijn une 118affaire de charité/ niet de librairie.
119En overmits het toch noodig is 120met de librairie in eenig contact te komen/ 121al was ’t alleen wat het drukken aangaat of zoo/ 122spreek ik er ditmaal eens tot U over/ 123'niet om U te vragen “gelooft ge dat het gaan zou?” 123auit een oogpunt van librairie/ 124maar alleen met de vraag How to do it?
123buit een oogpunt van dat het een daad van liefde 123cvoor de zaak zou zijn_
125Ik zou meenen er ’t volgende zou 126moeten vastgesteld worden:
127Aangezien het nuttig en noodig is er 128Hollandsche teekeningen gemaakt/ 129gedrukt/ verspreid worden/ bestemd voor de 130arbeiderswoningen/ boerderijen/ in 131een woord voor ieder werkman/ zoo 132verbinden zich eenige personen hun 133uiterste best te doen/ hun beste krachten 134in te spannen voor dit doel_
135Zullende deze vereeniging niet uiteengaan vóór de zaak 136gedaan is, trachtende haar te doen 137zoo praktisch en goed mogelijk.
138De prijs der bladen moet 10/ hoogstens 15 cents 139niet te boven gaan.
140De uitgaaf zal dan beginnen wanneer 141eene serie van 30 is gemaakt en gedrukt/ 142'en de kosten (voor steenen/ drukloon/ papier) daaraan verbonden afgerekend_ 143Die dertig bladen zullen te gelijk verschijnen/ 144afzonderlijk evenwel verkrijgbaar zijn – 145gezamentlijk een geheel vormen in 146linnen omslag met korten tekst/ niet bij 147de platen – die voor zich zelven spreken – 148doch om kort en krachtig te verklaren hoe en
2v:7 152waartoe zij gemaakt zijn &c.
149De raison d’être der vereeniging is deze. Indien de teekenaars alleen 150er voor staan zoo drukt op hen en de moeite en de kosten – de zaak gaat te gronde voor ze halverweg is – dus moeten 151de lasten verdeeld worden zoodat elk zijn deel krijgt wat hij dragen kan en de zaak kunne voleindigd worden.
153Hetgeen de verkoop opbrengt zal primo dienen 154om hen te rembourseeren die geld voorgeschoten 155hebben/ secundo om ieder die er een 156teekening voor geleverd heeft een nader te bepalen/ voor elk teekenaar gelijk 157remboursement te geven_
158Is dit een en ander afgelost dan blijft het resteerende 159voor nieuwe uitgaven tot voortzetting 160van het werk.
161Zij die deze zaak beginnen beschouwen 162haar als een pligt. Eigenbelang niet 163hun oogmerk zijnde/ zullen noch geldvoorschieters/ 164noch teekenaars/ noch wie op andere wijs 165er aan meewerkt mogen terugvorderen 166wat zij ingelegd hebben indien de zaak niet 167rendeert/ zoodat de inleg verloren raakt/ noch ook meer mogen terugvorderen 168dan zij ingelegd hebben indien de zaak 169boven verwachting reusseeren mogt.
170In ’t laatste geval is het surplus tot voortzetting 171van ’t werk/ in ’t eerste geval blijven evenwel 172aan ondernemers de steenen van welke echter in elk 173geval de eerste 700 afdrukken van elken steen 174niet voor de vereeniging doch voor het volk zijn_ 174agaat de vereeniging te niet zoo worden die bladen kosteloos verspreid.
181Dadelijk na uitgaaf der eerste serie van 30 moet 182er gedelibereerd & beslist worden omtrent het al of niet voortzetten 183en dan/ maar niet eer/ mag zich uit de vereeniging retireeren wie wil.
175Dit is de gedachte die zich in mij 176vormde – nu zeg ik tot U How to do it_ 177Zijt gij van de partij.
178Met anderen heb ik er niet over gesproken/ bij 179mij zelf het eerst onder het werk zelf de gedachte 180duidelijk geworden zijnde. Doch alleen
2r:8 184ben ik over de kwestie van bladen 185voor het volk reeds sedert lang in relatie met Rappard 186in zoover dat zoowel hij als ik er belang in stellen/ 187zoo dat hij zelf/ zooals ik U schreef/ uit zich zelf tot 188mij zegt/ ik wil je wel een handje helpen.
189Rappard denkt evenwel nog niet over de zaak zóó 190als ik wou dat hij er over dacht – hij is n.l. het niet 191met me eens over kwesties van techniek_10 192Zijn voorstel aangaande/ om mij geld voor te schieten/ 193zoo heb ik besloten dit te doen.
194Ik weiger het voor mij persoonlijk omdat ik 196slechts dan alleen er mee zou doorzetten indien 197zoodanige vereeniging als 198waarover ik U schrijf niet tot stand mogt komen. Zijn 199we zoover dan resteert mij te zien wat ik 200verder doen zou kunnen_ Voorloopig deel ik hem mijn 201gedachte mede omtrent de zaak en vraag 202hem zoo als ik het U vraag/ zouden we zoo iets 203niet op touw kunnen zetten_
204En ik voor mij zou willen 205dat in die vereeniging allen geheel gelijk 206waren – er geen reglement was of president of 207dit of dat – alleen een nota vaststellende de 208zaak aan welke/ 208anadat zij definitief opgemaakt en geteekend is door de ondernemers/ 208niet veranderd kan worden dan met 209algemeene stemmen – verder de namen van wie zich 210verbonden (doch dezen niet publiek te maken/de zaak 211moet een artistieke/een privé onderneming zijn) met 212bijvoeging van wat ze voor het doel doen: A 213verbind zich voor ’t maken van dit of van dat/ B geeft 214er dit of dat voor &c./ meer niet.–
215Intusschen is het 1 Nov.11 Als ge nog niet geschreven 216hebt/ doe het zoo mogelijk zoo dra ge kunt/ ik heb 217niets meer. à dieu/ geloof me/ met een hartelijken 218handdruk
220Het zou eene vereeniging moeten zijn om 221te doen/ niet om te delibereeren – kort en 222krachtig en zonder tijdsverlies te handelen/ de heele zaak beschouwende als “de charité”/ 223niet “de librairie”_
227Wat kosten die – ik weet het niet precies 228doch mij dunkt dat men met 300 gulden 229een heel eind zou komen_ De teekeningen 230zijn den inleg der leden 231van de vereeniging die geen geld geven kunnen_
232Ik wil ze allen op mij nemen als niemand 233anders zich presenteerd doch liever had ik beteren 234dan ik ’t op zich namen_
235De eerste 30 in de wereld te sturen vind ik in 236elk geval wenschelijk en zou ’t gaarne doorzetten 237ook al deden zich voorloopig geen liefhebbers op om 238teekeningen te maken, omdat door die serie 239te laten kijken aan artisten die het beter zouden 240kunnen dan ik welligt die er toe te brengen 241waren er aan mee te doen. Velen 242willen pas dan beginnen als zij zeker weten dat 243het meenens is en weigeren zich er mee te bemoeien 244zoolang de eerste stappen niet gedaan zijn.