1*Dank voor Uw brief en het ingeslotene_ 2Het is iets dat mij fameus veel pleizier doet/ dat gij het 3plan van bij Cormon te gaan nu ook zelf voorstelt_1
4Laat mij U zeggen hoe ’t mij hier nog verder is gegaan_ 5De schildercursus is verl_ week geeindigd/2 6daar er voor het eind van den cursus nog 7concours is voor degenen die den cursus hebben door- 8gemaakt/ waar ik niet toe hoor dus_–3
9Nu ben ik ook over dag aan het teekenen dus 10en de leeraar van daar – die tegenwoordig portretten 11maakt en ze duur betaald krijgt – heeft mij herhaaldelijk 12gevraagd of ik dan vroeger nooit antiek geteekend 13had en of ik mij zelven teekenen geleerd had_– 14En concludeerde – je vois que vous avez beaucoup 15travaillé – en/ vous ne serez pas long à faire du 16progrès/ vous y gagneriez beaucoup – il faut un an 17mais qu’est ce que ça fait_–
18Nu/ er zit er een van mijn leeftijd naast me tot wien hij 19dat niet zegt – en die heeft ook lang geschilderd – 20die zit 3 jaar antiek te teekenen_–
21Zij teekenen nu in den regel zonder fondsa daar/ 22en speciaal die heer in kwestie is ’t absoluut verboden_– 23Dit geeft gruwelijk drooge teekeningen_–
24Nu zei Sibert/ dat is de naam van den leeraar 25– die ook de naaktklas dirigeert – quant à vous/ 26vous dessinerez comme il vous plaira/ puisque je 27vois que vous prenez le dessin au serieux/ quant aux 28autres/ en général je ne leur permets pas de faire un 29fond parcequ’alors ils escamottent le dessin des formes/ 30tandis que sur fond blanc ils sont bien obligés 31de les faire – c’est donc un camisole de force_– 32Dan zeide hij ook dat Verlat hem gezegd had 33dat er goeds in mijn werk was/ wat Verlat tegen 34mij niet zeide_
35Het was juist na het ontvangen van uw brief dat 36Sibert de teekeningen kwam nazien – 37(de mijne was een kop van de Niobé en een 38hand die van Michel Ange kon wezen – de 39hand had ik in een paar uur gedaan en die juist 40vond hij goed)_4
41Nu sprak ik hem er over dat ik er over dacht naar 42Cormon te gaan – toen zei hij – vous ferez 43comme vous voudrez mais je vous dis que 44Verlat en a formé plusieurs de forts et nous 45y tenons de former des élèves qui nous fassent 46honneur – et je vous engage bien fortement 47de rester_–
48Dit is nu bijna een mooie belofte van dat zij 49de réussite guarandeeren/ en wat moet ik doen_ 50Van den anderen kant heb ik verder met b.v. die 51Engelsche lui die in Parijs zijn geweest kennis 52gemaakt – en van hun ondervindingen gehoord. 53Een is bij Gerome geweest/ een bij Cabanel5 &c. 54Zij zeggen dat men te Parijs betrekkelijk 55vrijer is en dat men zelf b.v. kan kiezen wat 56men wil maken/ meer dan hier/ maar dat 57de correctie onverschillig is_
58Weet gij wat ik denk_– dit – te Parijs zou ik 59zeker meer werken dan hier – b.v. een 60teekening op een dag of in iedere twee 61dagen. En wij kennen/ of liever gij kent 62goede lui genoeg die ons niet weigeren zullen 63ze na te kijken en wenken nog te geven_ 64Dus we zijn eigentlijk in alle geval 65op een spoor/ het zij ik hier bleef nog een tijd 66’t zij ik naar U toe kwam_–
67Cormon zou zeer waarschijnlijk ’t zelfde 68zeggen als Verlat overigens. Want juist 69omdat ik nu in de gelegenheid ben om met 70verscheiden lui over mijn teekeningen te spreken 71voel ik zelf mijn fouten/ dat is veel gewonnen 72om ze te boven te komen_–
73Goeden moed in alle geval. Maar gij 74moet nu eens een keer meer schrijven en 75wij moeten zien het hem intelligent te lappen_ 76Cormon laat/ hoorde ik/ 4 uur s’morgens 77werken – dan kan men s’avonds naar 78de Louvre of naar de Ecole des beaux arts 79of naar een ander atelier waar geteekend 80wordt gaan werken_
81Wat de portretten betreft/ veel tijd schiet er zeker 82niet voor over als ik alles geregeld bijhouden 83wil. En zoo is ’t hier ook_–
84Er is mij echter verschrikkelijk in ’t oog gevallen 85dat er nog andere dingen zijn die ik absoluut 86noodzakelijk moet veranderen. Als ik me 87zelf vergelijk bij de andere lui/ heb ik veel te 88veel iets stijfs/ als of ik 10 jaar cellulair 89had gezeten. En dat is een kwestie waar de 90oorzaak van zit juist in de daadzaak dat een 91jaar of 10 ik het en moeielijk en onrustig 92gehad heb/ en zorg en verdriet en geen vrienden_ 93Dat zal echter veranderen juist 94naarmate mijn werk beter wordt en men 95iets kan en iets weet_– Wat/ zeg ik/ we op ’t spoor 96zijn om goed solide te krijgen_–
97Twijfel er echter niet aan – de weg om te slagen 98is – moed houden en geduld en stevig 99doorwerken_–
100En in het uiterlijke is het zaak dat ik me 101wat opknap_–
102Gij zult zeggen dat het met de kunst niets te 103maken heeft misschien – en – misschien 104zult ge me ook gelijk geven_–
105Ik ben doende om b.v. mijn gebit weer in orde 106te brengen_– Ik heb niet minder dan 10 tanden 107die of weg zijn of weg gaan_– En dat is te veel en te 108hinderlijk en tevens geeft het mij een air van over 109de 40 jaar/ wat me teveel nadeel doet_–
110Dat heb ik dus besloten te laten oplappen_ 111Het is een kwestie die mij frs 100 kosten zal maar 112het kan nu terwijl ik teeken beter dan op een 113ander moment – en ik heb mij de kwade tanden 114laten afknippen en de helft zooeven vooruit 115betaald. Tevens is mij toen gezegd dat 116ik mijn maag moet soigneeren want 117dat die niet in orde is. Dat is er juist 118terwijl ik hier ben lang niet beter op geworden_ 119Maar als men weet waar de fout zit is iets/ 120en met wat energie is er veel aan te doen. 121Het is niet amusant maar wat moet dat 122moet/ en men moet zien te blijven leven 123en wat kracht zien te houden wil men 124schilderijen maken_– Ik heb gedacht dat 125mijn tanden slecht waren om een andere oorzaak 126en ik wist niet dat ik dermate mijn maag had 127gedeterioreerd. Dit is stom als ge wilt/ maar 128men moet soms tusschen twee kwaden kiezen 129en zit vast of aan den eenen of aan den anderen kant.
2r:5 130Het was de laatste maand dat ik veel last er van gehad 131heb – ik begon ook gedurig te hoesten/ grijs op te 132geven &c. zoo dat ik ongerust werd. Maar wij zullen 133zien het te redresseeren. Ge begrijpt dat ik niet beter 134ben dan een ander in zoover dat als ik te veel en 135te ver de dingen liet verloopen/ ik net als zoo veel 136'andere schilders (zoo veel als men ’t nagaat) – creveeren 137zou of/ nog erger/ dol of suf worden_–
138Dit is een maal zoo en de kwestie is er tusschen 139door te zeilen/ tusschen de diverse klippen – en ook 140al loopt men averij op/ toch ’t schip boven water 141zien te houden_–
142Ik weet dat Delacroix zeide dat hij ’t schilderen 143vond: lorsqu’il n’avait plus ni dents ni 144souffle.6 Maar ik weet ook dat van dat 145moment af hij zich gesoigneerd heeft. En dat 146'hij zonder zijn maitresse 10 jaar of nog meer 147vroeger gecreveerd ware_–7
148Neem mij dus de uitgaaf niet al te kwalijk/ 149ik zal wel zien te bezuinigen/ maar het liep 150te erg en ik moest er wat aan doen_–
151Wat betreft wat gij over t’huis schrijft/ ik zal 152dienaangaande doen wat gij ’t beste vindt_8 153Ik kan desnoods hier weg wanneer ik wil_ 154Laat ons zeggen eerste dagen Maart_ 155Maar – laat ons nagaan of de hulp 156die zij eventueel aan me zouden hebben al 157'dan niet de heen- en terugreis waard is_ 158Want ik vind ook goed om hier te 159blijven zonder terug te gaan en
2v:6 160dan van hier naar Cormon wanneer ge wilt_ 161De reis is niet zoo heel min als ik reken dat 162de baggage mij duurder kost dan mijn 163eigen kosten_–
165Ik blijf altijd content hier naar toe gegaan 166te zijn/ ik ware anders vast geraakt 167en nu/ ofschoon ik zie er veel bezwaren 168nog zijn/ ik heb toch licht gekregen om 169vooruit te komen_– En met er een verblijf 170te Parijs nog aan vast te knoopen of het hier te verlengen zullen 171we vaster in onze schoenen staan_
172Wat het plan betreft dat eventueel wij zamen 173zouden wonen en een betrekkelijk goed atelier 174nemen waar men desnoods lui kan ont- 175vangen/ blijf er over denken en laat 176mij er ook nog eens over denken.
177Ik zie eerst en vooral dat jaar teekenen/ 178waar vrees ik niet aan te tornen valt_– 179Is het niet duur/ vind ge een goede gelegenheid/ 180dan kan ’t geen kwaad/ maar is het duur 181zou het voor ’t eerste jaar misschien niet 182de goedkoopste weg zijn als wij erg in ’t naauw 183zitten wat het geld betreft_–
184Het jaar teekenen is het critieke punt/ 185daarna zijn we vrijer voor veel dingen/ 186en voor portretten en voor schilderijen_2v:7 187Wij zouden geloof ik dat op den voorgrond 188dienen te stellen_– Want daaraan is niets 189te doen – hebben niet en Delacroix en 190'Corot en Millet – juist later ook – 191veel aan het antiek blijven denken en 192het blijven bestudeeren. De lui die het bestudeeren 193'om het af te roffelen9 zijn natuurlijk glad 194de plank mis_– Het antiek eischt juist 195veel sereniteit/ eischt dat men de natuur 196reeds kent/ eischt zachtheid en geduld_ 197Anders heeft men er niets aan_–10
198En het is wel juist curieus dat van Gericault 199en Delacroix/ dat zij intiemer ’t kenden 200dan b.v. een David en het beter opvatten/ 201zij – die het meest radicaal zich tegen 202al de akademische routine verzet hebben_–
203De boeken van Tourgenew ken ik nog niet/ 204ik las echter een tijd terug het leven van 205T./ dat ik heel interessant vond/ en 206hoe hij met Daudet gemeen had de 207hartstogt om alles naar model te doen/ 2085 of 6 modellen te resumeeren in een 209type_–11 Zoo ken ik Ohnet ook nog niet/ 210wat ik hoor ook interessant moet wezen_–12
211Ik verbeeld mij meer en meer echter dat 212'l’art pour l’art – werken om te werken – 213l’energie pour l’énergie – er après tout 214bij al de goede lui wel erg bijkomt want 215men ziet het aan de de Goncourts –
2r:8 220dat er obstinatie noodig is/ want dat 221de maatschappij er geen dankje voor zal zeggen_ 222Maar in het schilderen heeft men een zekere rust/ 223in de geschiedenis van die schilders/ juist die 224naar iets hoogs streefden quand même – 225Israels zelf b.v./ hij was nog onbekend en nog 226arm tot droog brood toe – toen hij toch 227nog naar Parijs wilde/ al waren de omstandigheden 228decourageant genoeg_–13
229Niet bij de pakken neer gaan zitten/ ook 230al voelt men zich half creveeren en al 231voelt men dat in ’t materieele men het 232pleizier in ’t leven wel adieu zeggen mag_ 233Enfin_– Ik wou wel ge nu eens een 234keer meer schreeft/ nu wij in besprek zijn 235over die verandering_–
236Het stichten van een atelier zamen is misschien 237heel goed14 – maar wij moeten het uit kunnen 238houden en – wij moeten goed weten wat we 239doen en wat we willen/ en beginnen we 240’t eenmaal/ is er een zekere confiance 241en soi noodig/ après tout overgebleven 242na heele reeksen van verloren illusies_ 243En zulk een atelier/ men moet het beginnen 244– wetende dat het een gevecht is en dat 245de meeste lui glad onverschillig zijn – men zou 246'het dus moeten beginnen – zich een zekere kracht 247voelende en – om iets te zijn in zijn tijd/15 248om actief te zijn – om als men creveert 249te kunnen denken/ ik ga naar toe waar de lui die 250gedurfd hebben naar toe gegaan zijn. Enfin we 251zullen zien_ met een handdruk_
216Die impressie die ik van mezelf onwillekeurig krijg als ik me vergelijk bij anderen – dat 217ik naast hun er uitzie net alsof ik 10 jaar cellulair heb gezeten – is niet overdreven – alleen/ 218om het te veranderen/ en het zal veranderen/ moet ik niet weer uit de kunstwereld te ver uitgaan vooreerst 219maar voorloopig nog doorzetten met op een atelier of akademie te blijven_– En dan zal ’t verdwijnen.
136 (ZOO < – (ZOO
146 maitresse > maitres
157 heen- < heen
190ook – < ook
193roffelen < It is possible that Van Gogh wrote ‘raffelen’.