1*om geheel open kaart te spelen heeft men 2niet altijd de woorden voor, maar – jegens U – ben ik zoo 3vast besloten – (of ge ergdenkend zijt of niet kan me 4niets schelen) – geheel vierkant te spreken – dat 5met wat verzinnena er op ik misschien duidelijker 6woorden heb gevonden voor wat ik reeds liet voelen.–
7’t Komt mij voor dat wij in ons beider belang – van 8elkaar moeten_–
9Uw positie gedoogt niet – niet waar – dat we heel intiem 10en druk en hartelijk met elkaar omgaan_– Uw positie 11– om maar iets te noemen – gedoogt niet dat ik b.v. te Parijs 12eventueel zou zamen wonen met U – ’t zij voor studie ’t zij om 13'finantieele reden – hoe nuttig en noodig zulks/ als de 14dingen er naar stonden/ mogelijk meer en meer 15worden zou_– Want – op mijn persoon, manieren, 16kleeren, woorden, vindt gij zoo als veel anderen 17dingen te zeggen/ important genoeg en blijkbaar 18zonder redres – die den persoonlijken/ broederlijken 19omgang hoe langer hoe meer doen uitsterven 20en hebben slap gemaakt jaren lang_– Daar komt 21mijn verleden bij en dat gij bij G&Cie t’heertje 22zijt en ik een bête noire en mauvais coucheur_–1 23Genoeg – die dingen zijn wel zoo – niet waar – en 24waar ’t op analyse/ waar ’t op mannelijk onder de 25oogen zien van posities aankomt – zult ge wel 26niet tegenspreken in dezen.
27Alleen – doch – ik zeg dit niet als verwijt – 28het is nu geen moment daarvoor – dat’s gepasseerd – 29ik zeg het duidelijkheidshalve – alleen ik 30had gedacht dat gij in zooverre er aan hechtet 31we niet al te ver uit elkaar zouden loopen – dat 32door op uw qui vive zijn op dat 33territoor/ door handige manoeuvres ge 34die lastige kwestie welligt bevredigender hadt 35kunnen oplossen_– Zóó b.v. dat ik weer 36met Tersteeg en Mauve ik zeg niet op goeden voet doch 37althans weer in relatie ware gekomen – zoo dat ik ook 38eens – gelijk dat bijna alle anderen van de schilders doen – eens weer 39voor een poosje te Parijs was gekomen &c.2
40Doch – gij hebt een zekeren gemoedsstrijd op dat punt 41die ge maar liever laat rusten_– Ge denkt 42daar dus niet over, en zijt niet precies heel aardig als 43ik ’t aanroer/ dat punt in kwestie_–
44In alle geval/ gij vindt mij dwaas in die dingen 45en maakt er U steeds glad af_–
46Dit is uw schaduwkant – in dat opzigt vind ik 47U erg miserabel – maar uw goeden kant 48is uw trouw in ’t geld_–
49Dus slotsom – ik erken regt gaarne verpligting 50aan U te hebben_–
51Alleen – ik wil bij gebrek aan relaties met U zelf/ met Tersteeg of met wie 52ik overigens van vroeger ken – ik wil bij gebrek aan 53dezen iets anders – in compensatie_ 54Want – ik heb ook nog mijn toekomst – en ik wil 55vooruit_– Als een meid mij niet hebben wil, 56best, dat kan ik haar moeielijk kwalijk nemen – doch – 57niets zekerder dan dat ik me elders zal zoeken 58schadeloos te stellen_– Zoo ook met andere 59relaties. U zal ik me niet opdringen of 60Uw toegenegenheid zoeken te forceeren – maar – 61als vriend – laat staan als broer – zijt ge me 62te koel. Niet wat het geld betreft, kerel, ik 63zeg daar niets van. Maar ik heb persoonlijk 64glad niets aan U noch gij aan mij_– En ’t kan 65en ’t moest dat weerkeerig we meer aan elkaar hadden_– 66Nu zullen we echter niet twisten – de dingen 67hebben hun periodes. die van twisten is 68gepasseerd – daarna volgt – ik geloof – de 69losmaking.– Onthoud echter dat er lui zijn 70die wel degelijk van U houden en jegens wie ge 71niet ergdenkend behoordet te wezen/ die magteloos 72worden in hun sympathie door dat3 73gij te veel mistrouwt/ juist waar 74ge beter deedt iemands zelfvertrouwen te sterken_– Enfin_
75Ik acht het niet onmogelijk dat – Marie – ge weet wel/ die ge geholpen 76hebt toen ze ziek was – bij alle appreciatie van Uw karakter en hulp/ 77iets moet gevoeld hebben van wat ik voel_– Instinctmatig 78zou ik zulks veronderstellen durven.–
80Nu zal ik zoo vrij zijn u één ding te zeggen – Wij 81scheiden – dat’s voor mij een moeielijken overgang – 82en gaat met moeielijkheden in ’t finantieele gepaard die 83netelig genoeg zeker voor me zullen wezen_–
84Echter – ik zal mij wel zien te redden – maar ik eisch bepaald 85dat gij uwerzijds op dit moment/ dat voor mij critiek is/ 86zeer openhartig zult zijn. ik weet gij bewilligt 87dat we scheiden – juist omdat ’t in vrede zal gaan_– 88Zeg mij ronduit of gij Antwerpen goed 89vindt – met aanhouding van mijn atelier hier buiten/ 90dat te goedkoop is om ’t te laten schieten en ik 91trouwens niet missen kan als berg plaats en desnoods refuge_ 92En – als ’t niet te veel is gevergd – help me doorzetten 93– de belemmeringen in ’t finantieele zijn juist in dezen 94tijd van ’t eind van ’t jaar erger dan anders voor 95mij_– En ik wou de tijd van overgang kort 96hebben als ’t kon/ omdat het zoo’n marteling is 97te voelen ’t eene verdwijnt – en men 98’t andere nog niet heeft_–
99Onwillekeurig dacht ik aan waarom Marie en gij waren 100gescheiden_– Ik weet geen details niet waar/ 101en gij vondt haar niet goed_– Misschien 102hebt ge gelijk doch welligt ook hebt ge haar niet 103begrepen_ En mij aangaande/ best mogelijk ik ook 104soortgelijk niet goed ben – kan wezen – doch ook 105betreffende mij – begrijpt ge en voelt ge juist? 106Dat kan noch wil ik beoordeelen.
107'Er staat in Proudhon “la femme est la desolation du juste”4 – 108doch zou daartegen niet een antwoord zijn – le juste 109est la désolation de la femme_– Kan wezen.
110'Welligt dito dito zou men zeggen kunnen “l’artiste est la désolation du financier”/ 111'en er tegen in “le financier est la désolation de l’artiste”_
112Ge ziet – ik weet zelf niet de beslissing – maar 113– ik zie twee kanten aan een zelfde kwestie_
114Ge weet mijn voornemens dus beslist – ik hoop voor ons 115beiden dat de tijd van overgang kort zal zijn 116en/wegens ik weet ge bewilligt in een scheiding – hoe 117kunnen we ’t kortst en ’t best handelen? Met 118een handdruk_
120Scheiden – maar in vrede – 121zonder al te zeer te forceeren_– 122Tracht te maken ik geen tijd 123hoef te verliezen/ dat ik grif door kan schilderen/ en ik zal 124doorzetten tot ik zooveel waard 125ben dat de lui me tegen 126inwoning en verf in Antwerpen 127werk geven.
128Ik wou gij dit begrijpen kondt/ 129ik wil niet scheiden uit lust 130tot twisten – ik wil scheiden 131om den vrede te kunnen houden. 132Ik zou ’t niet uithouden als 133ik ’t vooruitzigt niet had van 134andere omstandigheden_– Niet 135ten opzigte van ’t finantieele in de eerste plaats doch 136dat ik ’t in ’t huis waar ik woon 137gezelliger heb_– Ik heb t’huis 138niets te verwijten – doch – ik 139kan er niet aarden en het 140blijkt toch uit uw eigen woorden 141dat gij me ook niet vatten kunt 142of ik U niet – dus – met goeden moed 143en sereniteit en zonder rancune doorwerken 144om te scheiden in vrede en zonder nadeel voor 145iemand_2v:6 146Maar denk vooral niet 147ik twisten wil met U 148of met t’huis – want dit 149ligt niet in mijn karakter 150– ofschoon ge ’t veronderstelt – 151en meer anderen met U trouwens 152zulks doen – ’t tegenovergestelde 153ligt in mij zelfs – 153aik kan ’t namelijk niet 153buithouden zonder meer vrede 153cen hartelijkheid_–
154Ik kan slechts mijn schouders ophalen 155voor die opinie – de lui die 156zoo over me denken echter/ beschouw 157ik echter gedecideerd niet precies 158als vrienden. Al waren ze duizendmaal 159mijn vader of mijn broer – als 160'ze zoo denken – ben ik er bedroefd over 161doch heb tevens gelukkigerwijs voor 162mezelf ’t benul me er niet door 163te laten overdonderen.
164De weg in dezen is vrij wel 165aangewezen geloof ik_–
166Denk er eens over na kerel – ik verberg 167'U niet hoe ik in ’t diepst denk – ik wik 168en weeg zoowel de een als de andere zijde_ 169Een vrouw kunt ge me niet geven/een kind 170kunt ge me niet geven/werk kunt ge me 171niet geven_–
173Maar waar dient ’t me toe als ik de rest moet 173amissen?– 173’t blijft 174daarom steriel/ uw geld/ omdat ’t niet gebruikt 175wordt zoo als ik U altijd heb gezegd – 176een arbeidershuishouden desnoods/ maar 177als men niet zorgt dat men een eigen t’huis heeft 178vlot de kunst slecht_–
179En ik voor mij – ik zei ’t U toch 180toen in een groeneren tijd waarachtig 181al leuk genoeg/ als ik geen goede vrouw 182kon krijgen zou ik een slechte nemen/ 183liever een slechte dan geen_–
184Ik ken lui genoeg die lijnregt ’t tegendeel 185beweeren en die even bang zijn voor “kinderen” 186als ik voor “geen kinderen”_
187En ik voor mij – omdat iets me veel malen 188mislukt – ik geef een principe niet ligt op_–
189En ik ben daarom weinig bang voor de 190toekomst omdat ik weet hoe en waarom ik handelde 191vroeger. En omdat ik weet dat er meer zijn 192die ’t zelfde voelen wat ik voel.
193Ge zijt ergdenkend zegt ge – maar – 194waarom/ waarover/ en waar dient zulks 195U of mij toe_– Wordt gij wijzer door 196ergdenkendheid – ge weet het tegendeel wel 197hoop ik_– Doch ’t is weer loyaal om zelf 198te zeggen dat ge ergdenkend zijt – daarom antwoord 199ik er op ook – wat anders beneden me zou geweest 200zijn_– En mijn antwoord is zeer kort – 201ik heb noch tegen U noch tegen Pa noch tegen wie dan ook 202kwaad in ’t zin/ doch mijn zeer ernstige gedachte is dat 203ik wel van U zou willen scheiden en een nieuwe relatie zoeken/ 204juist ter wille van kwaad te voorkomen in de toekomst_
205Verderop zouden we botsen zoo als Pa en ik gebotst 206zijn tegen elkaar/en dan MAG ik niet toegeven_ Voilà tout_ 207mijn pligt gebied me eenerzijds van mijn vader/ mijn broer te 208houden – dat doe ik ook – doch we leven in een tijd van 209vernieuwing en hervorming en veel dingen zijn geheel 210veranderd/ en in gevolge van dien/ ik zie/ ik voel/ ik geloof 211anders dan Pa/ anders dan gij_– En omdat nu met dat al 212ik uit elkaar tracht te houden ’t abstracte ideaal van goed 213met mijn gebrekkig eigen ik – kom ik ook niet met groote 214woorden – doch ik zeg eenvoudig – de weg om goede 215vrienden te blijven is – uit elkaar gaan – ’t kost me 216dit te zeggen – maar ik heb er vrede bij_–
217Ge begrijpt ook wel – dat al is de toekomst 218voor mij niet helder – ik niet bang ben_– 219En in een heel kalme stemming zelfs_– 220Maar toch – er gaat veel in mij om – 221en dat is eensdeels uit een groot 222gevoel van verpligting/ dat ook 223blijven zal – van den anderen kant 224een gevoel van teleurstelling dat 225ik eigentlijk 226de redenen zoo absurd vind 227waarom mijn carrière gebroken moet worden 228in de rigtingb waarin ze begon/ n.l. met Uw 229hulp en steun_–
230Ik zou echter verkeerd doen door te gaan 231– daar – als we doorgingen – hoogstwaar- 232schijnlijk een paar jaar later we een 233hevigen twist zouden hebben die in haat 234kon eindigen_–
235Nu is ’t nog tijd voor mij elders me te 236voorzien – en moet ik elders vechtender- 237wijs handelen/ dan zal ’t althans niet 238met mijn broer zijn_– En dat – is 239’t niet goed en koel gezien en vooruit 240berekend?–
241Ik zal ’t niet melankoliek opnemen, geloof me, 243maar evenmin handel ik in ’t wilde_– 244Ik heb kalmte gevonden nu het scheiden 245een besluit bij me is geworden en ik 246convictie heb dat verderop/ als we doorgingen/ 247we elkaar eer in de wielen zouden 248rijden dan helpen.
249Rappard zei: ga niet naar Antwerpen vóór ge zeker 250zijt er iets te vinden – doch hoe kan men vooruit 251weten wat men ontmoeten zal_– En als ik 252mijn atelier hier aanhoud als wijkplaats 253dan is ’t nu de tijd om te beginnen. 254Dat blijft echter ook en in zooverre 255is ’t zeker vooreerst niet mijn plan geheel weg 256te gaan hier uit de streek. Ge begrijpt wel 257Theo – dat ik op lange wandelingen dikwijls 258en lang er over heb gedacht: ik wil niet 259in een tweede serie twisten vervallen 260als ik gehad heb met Pa I/ met Pa II_ 261Pa II zoudt gij zijn. Een is genoeg – 262’t woord is vierkant en het centrum 263van mijn idees/ maak zelf uw conclusies_–
264Weet bovendien – dat ik met Pa niet aggressief in daden 265ben te werk gegaan/ noch tegen U/ mijn broer/ 266aggressief zou willen worden_– Ik heb dikwijls me 267teruggehouden – waar ik met vreemden 268heel anders en heviger zou hebben gevochten_ 269Dit juist maakt me echter ook magteloos 270in de gegevenen_– Ik heb ginder een nieuw veld 271en een waar ik doen en laten kan naar goedvinden/ 272als vreemd tegen vreemd – ik heb ginder noch regten 273noch verpligtingen_– En kan dan meer kortaf zijn_– 274bonne volonté d’être inoffensif/certitude de résister/ 275dat is mijn ideaal en voor zooveel maar in me is zoek ik 276daarnaar. Met alles maar vrede nemen echter/ 277dat breekt later op – dus – er moet gehandeld 278worden. Het werken hier en het zoeken naar nieuwe 279connexie is de weg vooruit – ongelukkigerwijs voor 280beiden is geld noodig en het vooruitzigt is slecht om 281te kunnen doorbreken. En – tijd is ook geld – 282en – zoodoende nu – word ik er niet rijker op.–
283Maar mijn motieven weet ge – als ik doorging zoudt gij in mijn leven Pa II worden 284en ofschoon ik weet ge ’t goed meent – ge begrijpt me volstrekt niet en dus 285kan niets vlotten_–
286ik durf wel gelooven – dat als ge uw eigen 287gevoelens eens wat juister analyseert – ’t geen 288gij “ergdenkendheid” noemt – eigentlijk iets 289heel anders kan zijn geweest_–
290Een soort voorgevoel namelijk van 291dat er iets tusschen U en mij moest 292gebeuren – en dat ’t anders niet goed 293zou gaan_– Gij staat in de hoogte/ 294dat’s geen reden om ergdenkend te 295zijn jegens wie in de laagte staan zoo 296als ik er sta – waar ik ook me voorneem te blijven.
4v:12 297indien ik creveerde – wat ik als ‘t zoo liep 298niet weiger doch ook niet zoeken zal expres – 299stondt ge op een skelet – en – dat ware een magtig onveilig 300standpunt_– Zoo lang ik echter schilder en ’t leven 301heb/ wel dan hebt ge van mij te verwachten dankbaarheid 302en een gevoel van verpligting_– Doch – waar ik voel dat er 303vooruit gewerkt moet worden met kracht en dat ik ’t anders niet 304houden kan/ durf ik te spreken tot U over waar ’t hem schort_–
305Als ge daarnaar toen niet luisterdet en daarna kwaad van mij 306denken gingt – kan dat gevoel door U niet onjuist 307geanalyseerd zijn – en eigentlijk voorgevoel geweest zijn 308van iets – dat niet door mijn toedoen maar door Uw 309eigen daad en stemming zou hebben gebeuren kunnen en 310dat we zeer wel doen te vermijden_– Laat ons scheiden, 311kerel, over een poosje – als vrienden – dat kan geen kwaad/ 312noch voor U noch voor mij_– Bij elkaar blijven – dat eindigde 313slecht als ’t zoo doorging.–
13 reden – < reden
107 juste” < juste
110financier”, < financier
111 “le [...] l’artiste”. < Quotation marks added by us.