1*Dank voor Uw brief van heden 2morgen. Het doet mij genoegen & trouwens 3ik verwachtte van U ook niet anders/ dat gij 4een & ander wat ik U mededeelde met zacht- 5moedigheid hebt opgevat.1 Wanneer ik U 6bij gelegenheid nog wel nadere bijzonderheden 7zal mededeelen die U de omstandigheden 8duidelijker zullen verklaren/ zult gij hoop 9ik ook niet terug hoeven te komen van 10Uwe opinie dat ik eerlijk & te goeder trouw 11heb gehandeld. Ik heb te doen met eene 12vrouw die toen ik haar ontmoette als met één 13been in ’t graf stond en ook naar den geest 14en in haar zenuwgestel geschokt & gedesorienteerd 15was. Wier eenige kans tot behoudenis was/ 16volgens ’t geen de professor in Leiden zeide/ een 17geregeld huisselijk leven. En ook dan moeten 18vóór zij geheel normaal is jaren er over heen gaan. 19Betreffende haar leven zoo geloof ik van 20U dat ook gij evenmin als ik gevallen 21vrouwen veroordeelt. Frank Hol/ in eene 22teekening die zoover ik weet niet gereproduceerd 23is/ drukte dat eens uit – hij noemde die 24teekening/ her poverty but not her will consents_2
25Amice op dit oogenblik herinner ik mij niet 26minder dan 4 vrouwen hier in stad (deze van mij 27mede gerekend) die of gevallen of bedrogen 28zijn en onechte kinderen hebben/ en het lot van die is zóó melankoliek dat 29het moeielijk is zich er ook maar in te denken. 30vooral ook omdat voor 3 hunner althans 31de kans om er boven op te komen haast niet bestaat 32– d.i. wel in theorie doch niet in praktijk m.i.–
33Dat ik mijne relatie tot deze vrouw in kwestie 34niet beschouw als van voorbijgaanden aard maar 35als voor altijd/ is iets wat ik er nog moet bijvoegen_3 38Mijne expressie omtrent teleurstelling 39van vroeger heeft iets tot grondslag waarover ik 40niet spreek – althans nu niet. Nogthans – 41zooveel is billijk ik U zegge – – gesteld iemand 42ondervindt eene teleurstelling door gekrenkte liefde zóó diep 43dat hij kalm desperaat en desolaat is – zulk een toestand 44is mogelijk en is iets als het wit gloeijend zijn van staal of ijzer_– 45Te voelen dat onherroepelijk en absoluut men teleurgesteld is 46en daarvan de bewustheid in zich om te dragen als van 47een doodelijke/ althans onherstelbare 49wond/ en toch met een effen gezigt zijn gewonen gang te gaan.
50Zou het U onverklaarbaar zijn iemand/ in dien 51toestand iemand anders die diep ongelukkig is 52en misschien ook wel ook onherstelbaar 53ongelukkig ontmoetende/ eene eigenaardige sympathie gevoelt/ 54zeer onwillekeurig en zonder het zelf te zoeken. 55En deze sympathie of liefde of band/ ontstaan 56door een toeval als ’t ware/ nogthans sterk zij 57en blijve. 57aAls “l’amour” dood is zou dan “la charité” misschien 57bniet nog levend en wakker kunnen zijn?
58Houd mij nu ten goede ik over de houtsneden 59begin. Het dagelijksch werk is iets 60dat niet verandert en daar zich 61in te verdiepen is niet zoo gevaarlijk als te 62kijken in onpeilbaarheden.
63’k Heb nog een mooie Jacque gevonden/ 64houthakkers4 (ongelukkigerwijs met een kinderverfdoos 65gekleurd – maar ik heb het meeste er afgewasschen)_ 66Dat is een erg mooi blad.
67'Twee Daumiers. Rencontre de ceux qui ont vu un drame 68et de ceux qui ont vu une vaudeville – en 69amateurs de tableaux.5
70Twee wijven (een met een kind) die zitten te praten/ 71van Oberländer/ en van denzelfden twee 72oude mannen die diepzinnige ambtszaken schijnen 73te behandelen.6 Beiden buitengewoon echt. 74De figuren zijn betrekkelijk kleiner dan de meeste koppen 75van Oberlander.
76Mooie Edmond Morins/ vooral de kastanjeboomen 77in de Champs Elysees en een roeiwedstrijd en Wijnoogst_7
83Dat gij de Harpers Xmas papers genomen hebt 84ben ik blij om/ die uitgaaf is misschien ook too 85good to last.12 Wat is de Wintergirl13 en Dutch Patrol 86van Abbey14 mooi_– Gij kunt daarnaar oordeelende 87begrijpen ’t groote blad Xmas in Old Virginia van hem 88buitengewoon is. Swain heeft het zóó gegraveerd 89dat het net penteekening gebleven is15 – it does 90not look cut at all, evenmin als de 91Brighton promenade van Caldecott16 – gij hebt die geloof ik.
92De Harpers magazine ken ik uit een paar 93oude afleveringen die ik er van heb/ ik denk 94er zelf ook over om die van dit jaar te nemen 95doch welligt is er kans om tegen ’t eind van 96’t jaar ze uit de tweede hand te vinden.
97Weet gij wel dat ik in correspondentie ben juist 98over de wijze waarop de bladen als b.v. die in 99Xmas papers gedaan zijn.17 Ik heb stalen 100van ’t papier en eenige inlichting omtrent 101de krachten van zwart & wit en de wijze waarop 102die te verkrijgen zijn. Dat papier is zeer curieus/ 103heeft soms een soort grondtoon en grein reeds die 104is als een grijze nevel – sneeuw- 105effekten b.v. preteert het zich bijzonder voor. 106Er is ook papier met hachures.
107Ik heb altijd nog een mooi blad van Dagnan/ 108Jardin des Tuilleries18 en een van Montbard/ 109Mendiants arabes19 voor U. en zeker ook nog 110kleinere/ buiten en behalve de dubbelen uit de Graphic. 111Vóór uw ziekte schreeft ge mij gij dubbel hadt 112twee dames in een boot van Heilbuth.20 113'Die mankeer ik juist (ofschoon ik andere groote Heilbuths heb) en herinner er U eens 114aan.
118Twee boekjes à sixpence per stuk/ uitgave 119van Macmillan & Co London_
120'In elk een honderdtal kleine teekeningetjes die 121van Caldecott zijn21 maar soms zóó mooi dat men denkt aan Menzel_
122Bij gelegenheid zou ik wel eens willen weten 123wat het motief is van de Groux/Winter in Brussel.22
124Schreef ik U reeds over L’Hermitte. 125dat schijnt de baas te zijn van Black & White teekeningen/ 126men zegt van hem “he is the Millet & Jules Breton 127'in Black & White”. Er werd in een compte rendu 128o.a_ gesproken van vrouwen die hun gebed 129doen op de Falaises van Bretagne, van een Banc 130des pauvres/ van een Vieux marché enz.23
131Ofschoon door dat ik de vrouw en haar twee kinderen bij mij 132nam ik eenige onaangenaamheden ondervond/ nog 133al erg zelfs/ zoo vond ik door deze ontmoeting toch een 134zekere kalmte en sereniteit. En werkte dezen winter 135hard. Had eenige zeer echte modellen_
136Op dit oogenblik werk ik niet heel hard daar ik 137na een paar maanden om zoo te zeggen aanhoudend/ 138haast zonder rusten of ophouden geblokt te hebben/ vooral op 139koppen/ een soort zwakte of vermoeijenis voelde 140die niet te overwinnen was. Ook in mijn 141oogen zoodat het kijken zelfs me moeite 142kostte. Nu heb ik in deze laatste dagen veel 143buiten geloopen en weinig geteekend en 144zijn mijn oogen weer normaal.
145’k heb geloof ik wel een honderdvijftig studies 146die ge nog niet gezien hebt.
147De verandering in huis heeft mij niet minder doch wel 148meer doen werken, ik heb zelfs met een zekere woede/ 149maar bedaarde woede als ge me de uitdrukking permitteerd/ 150gewerkt. Ook aan de litteratuur weer eens begonnen/ die 151ik had laten liggen voor een poos.
152Ik geloof gij in het kleine kindje erg veel schik 153zoudt hebben – zij die eene vrouw verlaten als zij 154zwanger is weten niet wat zij doen_– Zoo’n 155kindje brengt als ’t ware een “rayon d’en haut”24 156in huis. En wat betreft de vrouw zelf – 157herinnert gij U dat woord van Gavarni/ 158“il y a une créature insupportable/ bête/ méchante – 159c’est la jeune fille – il y a une créature 160'sublime et dévouée – c’est cette fille devenue 161'mère”.25 ’t welk woord geloof ik niet gezegd is 162om absoluut alle jonge vrouwen of meisjes er door te 163'brandmerken (dat spreekt van zelf) doch om krachtig aan te toonen 164hoe iets ijdels in de vrouw vóór zij moeder is vervangen 165wordt door iets subliems later als zij sjouwt voor haar 166kinderen.
167Ik zag in de Graphic een figuurtje door Paterson/ illustratie voor 16893 van Hugo, dat heet Dolorosa_26
169En dat trof mij door eene gelijkenis met de vrouw 170zooals ik haar vond. Er stond in ’t zelfde boek 171eene scene van iemand die ofschoon hij een hard 172trotsch man was/ in eens verteederd werd door twee 173kinderen die in gevaar waren. En ofschoon zelfzuchtig van 174natuur zijn eigen gevaar vergat en de kinderen redde.27 175In een boek vind men nooit zich zelf precies terug 176maar wel soms dingen uit de natuur in ’t algemeen 177die men vaag en onbestemd in zijn eigen hart terugvindt. 178In the haunted man van Dickens vind ik veel waars_28 179Kent gij dat? Noch in 93 noch in the haunted man vind ik precies 180mij zelf terug – alles is heel anders/ soms omgekeerd/ maar 181veel van wat er in mij omging wordt wakker als ik het lees. adieu/ met een 182handdruk_