1*Toen ik Uw brief heden morgen las trof het mij zeer 2wat gij schreeft. Dat zijn van die zaken waarvan de wereld 3somtijds zegt “wat hoeft hij zich daarmee te bemoeien”/ en 4toch het is niet zoozeer onze eigen daad dan wel de 5omstandigheden die er ons toe dringen.1 En hebben 6wij eenmaal den toestand begrepen/ kan er een 7medelijden wakker worden zoo grondeloos diep dat 8wij voor ons zelven niet meer aarzelen.
9En bij U – ik meen het zoo is – en wat kan ik 10dan anders zeggen dan dat het mij voorkomt 11wij in dergelijke gevallen onze impulsies moeten 12volgen. Victor Hugo zegt/ Par dessus la raison il y 13a la conscience/2 er zijn dingen die wij voelen 14goed & waar te zijn/ ofschoon van den kant van 15verstand en berekening er veel onverklaarbaars 16en duisters in blijve. En ofschoon nu in de 17maatschappij waarin wij zijn dergelijke handelingen 18worden beschouwd als ondoordacht of roekeloos of 19dwaas of weet ik wat meer – wat zullen wij er 20van zeggen indien ’t nu eenmaal met ons zoo 21gesteld is dat de verborgen krachten van sympathie 22en liefde in ons binnenste wakker geworden zijn_ 23En zij het ook dat wij de redeneeringen welke 24de maatschappij gewoon is aan te voeren tegen het 25zich laten leiden door het gevoel en tegen het 26agir par impulsion/ niet door andere redeneeringen 27geheel kunnen overpratena – op overpraten komt 28het ook niet op aan/ en zoo wie het geloof in 29een God heeft behouden hoort soms eene zachte 30stem van het geweten welke men alsdan mischien 31wel doet te volgen met de naiveteit van 32een kind. Zonder er met de wereld over te praten 33meer dan men verhelpen kan.
34Als iemand eene dergelijke ontmoeting heeft/ 35het is te voorzien hij er strijd door hebben zal/ ook 36vooral strijd met zich zelf omdat men soms 37letterlijk niet weet wat men doen/ wat men laten 38moet. Doch is dezen strijd en zelfs die vergissingen 39waarin men ook al eens vallen zal niet beter 40en ontwikkelen zij niet meer dan het zich systematisch 41buiten emoties houden. Dit laatste is wat 42in mijn oog veel zoogenaamde esprits forts 43in werkelijkheid esprits faibles maakt.
44Ge hebt mijne sympathie in dezen en 45is het dat/ aangezien ik ook zelf tegenover 46realiteiten sta en U kan vertellen wat mij 47al zoo sedert we er ’t laatst 48over spraken wedervaren is/ het U wenschelijk 49mogt zijn een & ander daaromtrent te vernemen/ 50of wilt ge over de toekomst praten of overleggen 51omtrent wat dan ook/ ik ben steeds geheel 52tot Uwe beschikking.
53En dat gij schrijft gij er over denkt eerlang 54naar Holland te komen/ is mij eene zeer 55welkome tijding.
56Volhouden is de groote kwestie bij liefde 57als men eens werkelijk begonnen 58is. Dat is als de liefde beantwoord wordt/ want 59wordt zij gedecideerd niet beantwoord dan is het een geval 60waarin men letterlijk absoluut magteloos wordt_ 61Enfin. Ik dank U voor Uw vertrouwen 62en ik ben betrekkelijk gerust omtrent de uitkomst als ik 63er over nadenk. Zoo iets is geen “passie” want er 64is een grondeloos diep medelijden bij in ’t spel.
65En ik geloof ook niet het iets is dat U voor denken over andere 66dingen ongeschikt maakt/ integendeel/ zoo iets heeft een ernstig 67karakter dat alle faculteiten opwekt en versterkt en de
1v:3 68energie vermeerderen kan veeleer dan dat ze er op 69verminderen zou. Zoodat ge ’t me ten goede houden 70zult ik nog een en ander over de teekeningen 71zeg. Dat gij den oudenmannekop3 “echt” vondt 72doet me zeer veel pleizier – het model 73is fameus echt/ ik heb er nog meer van 74hem. Heden een die ik geteekend heb met 75lith_ krijt.4 Toen kwakte ik een emmer water 76over de teekening en begon in het kletsnatte 77te modeleeren met ’t penseel. Daardoor 78krijgt men zeer fijne toonen als het 79gelukt want het is een gevaarlijke manier die wel 80eens verkeerd kan uitkomen ook. Maar als het lukt 81'heeft men een resultaat erg “non ébarbé”/5 82fijne toonen van zwart die nog ’t meest op eau forte 83gelijken. Zoo heb ik een vrouwenkop ook tegen het 84licht in/ dus in toon met kantlichtjes op ’t profil &c.6 85GIJ HEBT IMMERS HET TWEEDE ROLLETJE OOK 86ONTVANGEN WAARIN NOG 5 KOPPEN 87'WAREN (van hier verzonden meen ik 5 of 6 Januarij) – behalve de twee eersten.7
88Als gij die wat bij U hebt/ geloof ik gij er hetzelfde 89in zult vinden als in de twee eersten want er moet 90iets van de natuur in zijn daar ik ze bepaald 91ontworstel aan de natuur en van ’t begin tot ’t eind 92naar het model werk. Ik heb er een groot verlangen naar 93om U de studies te laten zien – niet omdat ik over mijn eigen 94werk content ben doch omdat ik/ ofschoon ik er lang niet 95tevreden over ben/ toch er in zie dat het in wording 96is en er zich vanzelf iets uit ontwikkelen zal dat 97eenig karakter zal hebben. ’tGeen me hier ’t meest 98trof toen ik in stad kwam was b.v. de Geest en die 99buurten. En zoo zachtjes aan krijgt het corps – 100doch – wat een sjouwerij om zoo iets ten einde 101te brengen.
102Ik zag heden photo’s naar teekeningen van Barnard/ 103figuren uit Dickens waarvan ik de oorspronkelijke teekeningen 104in der tijd te Londen zag.8 Er is een kracht in als in Nicolaas 105Maas b.v. doch een geheel modern gevoel en opvatting_ 106Zoo iets kan mij zoo warm maken en is mij daarom 107zoo opwekkend omdat ik mij modellen van hier 108voorstel zoo als zij/ op die wijs geteekend/ voordoen zouden 109en dan natuurlijkerwijs tot mij zelven zeg/ vooruit! 110en voortwerken tot we het Black & White onder den duim 111hebben. In de kunst en in de liefde is overeenstemming/ 112het is een geslingerd worden tusschen “je l’ai depuis 113'longtemps” en “je ne l’aurai jamais”/ zooals Michelet 114het uitdrukt.9 Zoo gaat men van melancolie tot entrain 115en enthousiasme en zal dit steeds blijven en de 116slingeringen alleen sterker worden. Victor Hugo 117spreekt van “comme un phare à éclipse”10 en 118zoo is het er ook al mee.
119Als het is dat gij mijn schrijven van 5 of 6 120Januarij nog ontvangen hebt met het tweede rolletje zoo zult 121ge U daaruit herinneren ik reeds toen à court was. En nu 122heden had ik huishuur te betalen en 3 modellen 123die ik had moeten laten wachten en moest absoluut 124verschillende teekenbehoeften hebben ook. Ik werk zeer druk 125tegenwoordig en ik mag niet stoppen maar 126de modellen vreten me letterlijk de ooren van ’t lijf. 127Enfin het zou erg/ erg wenschelijk zijn ik eens een 128buitenkansje kon hebben_ Zou het kunnen? Ik schroom 129het te vragen omdat gij mij nu juist dit een en ander 130geschreven hebt en ik zoozeer begrijp hoe gij zelf 131er zorgen door hebt/ welke ik respecteer en 132medegevoel. Doch het is met mij zoo dat ik juist door 133maar steeds door te werken wat ten achter gekomen 134ben en ik als ik ’t geld ontvang direkt er meer dan 135de helft van moest geven. ik kan niet zuiniger leven dan 136wij doen/ wat te bezuinigen was/ we hebben het bezuinigd maar 137het werk breidt zich uit nu juist vooral in de laatste weken en 138ik kan het haast niet baas meer/ d.i_ de kosten die er aan 139verbonden zijn. Zou er mogelijkheid op zijn ik binnen kort 140nog wat ontving. Ik geloof ge het begrijpen zult als gij de 141studies ziet. Enfin, vergeef het mij dat ik er over spreek 142maar ik kan moeielijk anders. Ik ben met de dagelijksche 143uitgaven ten achter geraakt en dat maakt dat ik telkens 144de laatste dagen van de 10 absoluut à sec ben. In elk geval/ 145schrijf spoedig en houd U van mijne sympathie met betrekking 146tot ’t geen waarover gij schreeft ten volle verzekerd, adieu kerel/ een handdruk 147in gedachten_