3Een enkel woord om U te vragen of gij mijn laatste 4schrijven ontvangen hebt alsmede een rolletje ook per post 5gezonden/ inhoudende eene proef van eene lithographie_–1 6De reden ik onwillekeurig begin te denken zulks niet 7in Uwe handen gekomen is maar misschien weggeraakt/ 8of dat Uw brief weggeraakt is/ is dat ik sedert nog niets van U hoorde en we bovendien 9heden reeds 14 Nov. hebben. Ik zit sedert een dag of 105 of 6 reeds letterlijk zonder geld en ik zit daardoor 11ook vast met mijn werk/ althans kan niet zooals ik zou 12willen. Ik acht het echter waarschijnlijk de reden is 13ge me tegelijk met Uw schrijven en het geld de door mij gevraagde informaties 14omtrent het lithographisch procede & de autographische 15inkt hebt willen zenden & daarop hebt moeten wachten. 16En hoop ’t zich misschien nog heden wel zoo zal 17ophelderen. Maar van den anderen kant ben ik 18altijd zenuwachtig als er zoo iets is en kan niet laten 19zorg te hebben en ben dan bang misschien iets geschreven 20of gedaan te hebben dat ge niet goedvindt.
21Zoo tobde ik er van nacht over dat ge misschien niet 22goed gevonden hebt ik mijne lithographie liet afdrukken/ 23misschien in verband met wat ik schreef de conclusie 24zoudt maken ik van plan was iets uit te geven of zoo_ 25Enfin ik tobde er over of er iets zijn kon. 26Waarschijnlijk echter is er niets. Om evenwel zekerheid 27te hebben schrijf ik U er eens over dat ge niet moet 28verwarren uitgaven en proefnemingen om een procede 29te leeren kennen. Eerstgenoemden/ n.l. uitgaven/ zijn 30dingen waarin ik eer ik ze ondernam zeer zeker U 31zou raadplegen en voorloopig denk ik daar geenszins aan
1v:2 32en bemoei mij zoo als ge trouwens weet met mijn 33teekeningen en ’t artistieke gedeelte van ’t werk zonder 34meer. Daartoe hooren echter ook wel degelijk 35deze proeven die ik neem en niets is natuurlijker 36dan dat ik er aan werk. Rappard nam in der tijd b.v. 37proeven met etsen op de zelfde wijs die hij ook moest laten 38drukken2 maar het drukken dat een artist doet 39is niet iets uitgeven of heeft niets direkt met 40den handel te maken en is geheel privé_
41Dit komt mij zoo klaar als den dag voor 42maar/ zoo als ik zeg/ van nacht was ik er over 43aan ’t tobben of misschien gij het als eene demarche 44van een heel anderen aard zoudt hebben kunnen 45opvatten daar ’t mij bevreemde nog geen brief 46te hebben.
47Nu/ ik hoop dat het blijken zal ik mij niet bezorgd 48had hoeven te maken_
49Ik hoop integendeel dat gij geslaagd zijt met 50Uw informaties betreffende dezelfde zaak/ n.l_ 51iets omtrent procedés kunt zeggen.
52Op hetgeen mij resteerde van het drukpapier heb 53ik verl. week nog eene proef genomen met het 54figuurtje Sorrow.3
55Als ik zoo even zeide dat in verband met mijn vorig 56schrijven ik mij ongerust maakte dat gij misschien 57iets denken zoudt dat mijn bedoeling niet was/ zoo is 58daarvan de oorzaak dat ik mij herinnerde gezegd te hebben 59iets als ’t volgende:
60ik zou het flink vinden indien we voor eigen 61rekening eenige dezer bladen lieten afdrukken/ 62dat zou ons meer aplomb geven bij de directies 63der illustraties.
64Nu is mijne gedachte daaromtrent geenszins 65dat ’t geen wij voor eigen rekening mogten 66laten drukken ook door mij of U geexploiteerd 67zou worden. Daaraan dacht of denkt geen 68haar op mijn hoofd doch wel dat als 69men zich ergens presenteert om werk 70te vragen het goed is men iets van zijn 71werk kunne laten zien. Dat haalt 72woorden uita en is meer praktisch_
73Dat ik ’t niet onwaarschijnlijk acht met der tijd dingen te maken 74die in handen van ’t publiek zullen komen is 75iets ’t welk mij betrekkelijk zeer koel laat 76en dat ik geenszins beschouw als iets pleizierigs_ 77Twee redenen zouden er me toe brengen/ 78vooreerst als ik emplooi kreeg bij een illustratie en dan 79natuurlijk zou moeten maken wat die meebragt/ 80ten tweede – iets van later zorg – ofschoon ik 81daar wel degelijk aan denk – als ik vroeger of later iets 82heb dat een geheel vormt en een strekking 83heeft en iets zegt/ dan zou ik/ doch niet zonder er U in 84te kennen of te raadpleegen/ er toe kunnen komen indien 85ik er niemand voor vond zelf het uit te geven.
86Zoo iets zou waarschijnlijk me eer geld kosten dan 87geld opbrengen – zou zijn ter 88wille van de kunst en niet om reden van eigen 89'voordeel het eerst of het meest. Van zoo iets/ indien 90'ik ’t ooit deed zoudt ge alles weten en dat zou in geen 91enkel opzigt – anders zou ik ’t laten natuurlijk – ’t zij 92'wat ’t werk ’t zij wat de uitgaaf betreft – oneerlijk zijn.
93Indien er dus (doch ik denk ’t wel niet maar in mijn 94zenuwachtigheid/ daar ’k niets anders kon vinden/ kwam mij die 95zinsnede uit mijn brief in de gedachten)/ indien er dus iets 96was dat ge hadt opgevat als demarche van mij om 97iets van uitgeven te ondernemen/ wees verzekerd 98zulks niets anders is of voorloopig zijn zal dan 99proeven die allen die etsen of lithographieeren of 100op een of andere wijs hun teekeningen reproduceeren/ 101nemen moeten om de procedes en de krachten 102van ’t zwart & wit te leeren kennen. Indien ook 103een of ander blad dat reusseert door den 104maker er van wordt gedrukt in een zeker aantal 105exemplaren/ zoo zou dit bij mij althans zijn en is bij 106de meesten die zoo iets doen/ iets van absoluut 107artistieken aard en zonder de minste relatie 108met uitgaven op handelsgebied.
109Indien ik niet bij ondervinding had dat er misverstanden 110kunnen plaats hebben in kwesties als ’t laten kijken 111van teekeningen (en het laten kijken van gedrukte proeven er van 112is van den zelfden aard) en zulks dikwijls als een 113pedanterie wordt beschouwd/ zou ’t me niet in 114’t hoofd gekomen zijn. Maar ten overvloede 115schrijf ik er eens over in verband met het wegblijven 116van Uw brief/ dat/ als ik aan Uw trouw denk/ er waarschijnlijk 117echter wel niet mee in verband zal staan en ergens 118anders zijn oorzaak in hebben zal. Als ik in mijn vorig schrijven 119de voornoemde zinsnede gebruikte zoo zult ge bij gelegenheid 120in mijn teekeningen duidelijker mijn bedoeling zien. 121Ze doen – o.a_ Sorrow – veel krachtiger in druk 122voor (om reden van het lithographisch krijt) dan in 123de teekening.4 Terwijl juist omdat ze in ’t oorspronkelijk 124grijs gehouden zijn en sober ik me slechts aan mijne 125studie te houden heb om in lithographie de kracht te 126krijgen. En dit is iets waarop ik de lui (met wie ik mogelijk 127in relatie zou komen als er iets zich op deed om werk voor eene 128illustratie te krijgen) zou moeten kunnen wijzen. Nu/ als 129ge nog niet geschreven hebt doe het zoodra ge dezen ontvangt 130want ik ben wat in ’t naauw. adieu/ met een handdruk.