1r:1
1Gij moet niet denken dat ik den brief terug stuur om te
2beleedigen maar ik vind dit de kortste manier om
3er duidelijk op te antwoorden. En als gij uw brief er
4niet bij terug hadt zoudt gij niet zoo goed begrijpen
5kunnen waar mijn antwoord op doelt/ nu wijzen de
6nummers u den weg. Ik heb geen tijd/ ik wacht nog
7model van daag.

 1v:2
8Ik wist omdat ik maar weinig tijd heb geen
9beter middel om te antwoorden op uw brief
10dan dat ik op deze manier in geregelde
11volgorde op een & ander antwoord.

12(1) Daar heb ik het niet op “aangelegd/ integendeel toen Pa hier
13was1 hebben Mauve/ Pa & ik er over gesproken dat ik een atelier zou
14huren te Etten – daar den winter doorbrengen – in ’t voorjaar
15'terug komen te s’Hage. Om reden van de modellen en omdat
16ik daar te Etten mijn werk geregeld had & het begon te vlotten.
17Dat neemt niet weg dat ik mijn verblijf te s’Hage nog wel wat had
18willen rekken toen ik toch hier was/ maar het was niet te min wel degelijk mijn
19voornemen de studies van de Brabantsche boerentypen voort te
20zetten_ En toen ik gecontrarieerd werd in het ten uitvoer brengen
21van dat plan nadat het met M. overlegd was & ik reeds
22in correspondentie was met hem over het bewuste atelier
23(eene loods waaraan eenige reparatiën moesten geschieden)/
24toen kon ik mijn drift niet bedwingen.–
25Herinner U een schrijven van mij aan U waarin ik U meer in het
26breede over mijn plan om die studies door te zetten schreef.2
27Ik bedoel den brief waarin ik U verzocht om Pa & Moe nog eens
28met een hartig woordje op t’hart te drukken dat den
29werkkring te Etten van zooveel belang voor mij was &c.
30ik herinner mij de uitdrukking die ik bezigde: het zou toch
31wat te erg zijn als ik om een gril van Pa een werk moest
32opgeven dat nu aan het vlotten is en waaraan ik reeds
33sedert maanden arbeid. Denk zelf na – ondanks de hulp van
34Mauve zit ik hier veel meer in de penarie dan t’huis en
35ik weet waarachtig niet hoe ik er doorkomen zal.–
362) Die uitdrukking dat ik het er op aanleg om Pa & Moe het
37leven bitter te maken is eigentlijk niet van U/ ik
38ken die en van ouds als een jesuitisme van Pa zelf en heb
39Pa gezegd & Moe ook dat ik het als een jesuitisme
40beschoude en er mij niets van aantrok.–
41Pa komt als men hem iets zegt waarop hij niet meer weet te
42antwoorden geregeld voor den dag met een dergelijk gezegde en o.a.
43zegt/ “gij vermoort me”/ terwijl hij doodkalm de courant zit te lezen
44en zijn pijp rookt. Dus neem ik dergelijke uitdrukkingen voor ’t geen
45ze zijn.–
 1v:3
46of anders wordt Pa fameus driftig en is gewoon dat de lui dan bang
47worden en ’t verwondert Pa als iemand voor zijn drift niet wijkt.–
48Pa is vreesselijk ligtgeraakt en prikkelbaar en vol eigenzinnigheden in het
49huisselijk leven en is gewoon zijn zin te krijgen. En onder de rubriek
50“de vormen en regels van dit huis” waarnaar ik mij dan zou moeten
51schikken/ daar hoort letterlijk alles toe wat Pa maar in den zin
52komt.–
53'3) “Vechten met een oud man is geen kunst &c_” Om reden dat Pa een oud man is
54heb ik Pa honderdmaal gespaard & dingen verdragen die ondragelijk zijn ten
55naaste bij. Nu/ ditmaal was ’t ook geen vechten maar eenvoudig een “basta”
56zeggen en omdat er niet geluisterd werd naar rede en gezond verstand heb ik
57het eens op een vierkante manier gezegd & ’t is erg best dat Pa nu eens rondborstig
58een & ander heeft hooren uitspreken dat anderen ook wel eens denken.
594) Dat het zich niet gaauw redresseeren zal.– Voor het uiterlijke heb ik de zaak
60in orde gebragt door nog eens aan Pa te schrijven dat ik een atelier gehuurd
61had/ dat ik verder met het nieuwe jaar gelukwenschte/ dat ik hoopte wij in dat
62nieuwe jaar niet meer op die wijs noch ook op eenige andere manier twisten
63zouden. Meer doe ik er niet aan, meer hoef ik er niet aan te doen.
64Stond deze laatste scène op zich zelf/ was ’t iets anders/ maar die is voorafgegaan
65door andere scènes/ doch als wanneera ik op bedaarder ofschoon besliste
66wijze veel dingen gezegd heb tot Pa die door ZEd_ systematisch in den
67wind geslagen werden_ Dus wat betreft die dingen die ik in drift gezegd
68heb/ ook in bedaarder stemming denk ik er zoo over/ alleen dan
69zwijgb ik ze uit politiek of zeg ze op een andere manier. Maar nu
70viel mijn politiek weg toen ik driftig werd en enfin/ nu heb ik het eens
71uitgesproken. Ik vraag daar geen excuus voor en zoolang Pa & Moe
72in die stemming blijven neem ik er niets van terug.– Worden zij later
73mogelijk wat menschelijker en gevoeliger en opregter dan zal ik gaarne
74dat alles terugnemen.– Maar ik betwijfel of dat wel gebeuren zal.
755) Dat Pa & Moe niet kunnen leven als er geharrewar is &c. dat is
76in zoover waar dat zij een woestijn om zich scheppen en zich een
77kwaden ouden dag bezorgen als zij een goeden en tevredenen konden
78hebben_ Maar toch/ wat betreft die uitdrukkingen “ik kan het niet
79'uithouden”/ “ik word vermoord”/ “mijn leven wordt verbitterd”/ ik hecht
80er niet meer aan want dat is maar een maniertje_ En als zij
81niet veranderen zou ik gelijk ik reeds zeide vreezen dat zij zich nog
82veel kwade en eenzame dagen bereiden zullen.
836) Dat ik er spijt van zal hebben &c. Vóór het zoover kwam als het nu gekomen is
84heb ik veel spijt en smart gehad en ’t mij moeielijk gemaakt omdat het zoo slecht
85ging tusschen Pa en Moe en mij. Maar nu het eenmaal zoover gekomen is/
86welnu het zij zoo en nu heb ik om U de waarheid te zeggen geen spijt meer
87maar onwillekeurig een gevoel van verlossing. Zie ik later in dat ik verkeerd
88deed/ ja dan zal ik er spijt van hebben natuurlijkerwijs maar tot nog
89toe zie ik niet precies in hoe het mogelijk was anders te handelen_ Wanneer
90iemand mij gedecideerd zegt “ga mijn huis uit/ hoe eer hoe liever, liever
91'binnen ’t half uur dan over een uur”/ welnu, kerel, dan duurt het
92geen kwartier of ik ben er uit en kom er niet weer in ook. Dat is wat te bar_
93Om finantieele reden zou ik om U of anderen geen meer last te veroorzaken niet
94ligt uit mijn eigen zijn vertrokken/ gij begrijpt dit wel doch nu niet van mijn maar
95van hun kant gezegd wordt “ga weg”/ welnu dan is mijn weg duidelijk genoeg
96aangewezen.–
 2r:4
977) Wat betreft Mauve – ja zeker houd ik veel van M. en sympathizeer met hem/
98van zijn werk houd ik veel – en ik acht mij gelukkig wat van hem te leeren
99maar evenmin als Mauve zelf kan ik mij in een systeem of rigting
100opsluiten en behalve van Mauve en het werk van Mauve houd ik ook
101van anderen die heel anders zijn en werken. En wat betreft mijzelf
102en mijn eigen werk/ misschien is er overeenkomst soms maar zeker
103ook wel degelijk onderscheid. Als ik van iemand of iets houd dan meen
104ik dat en er komt bepaald soms hartstogt en vuur bij doch
105daarom vind ik niet systematisch alleen enkele personen volmaakt en al
106de anderen niets waard – dat zij verre.–
1078) Vrijdenkend dat is eigentlijk een woord waaraan ik erg het land heb
108ofschoon ik soms faute de mieux het wel eens gebruiken moet.
109'9) De zaak is dat ik mijn best doe om door te denken en probeer om bij doen of laten
110rekening te houden met rede en gezond verstand. En juist daartegen zou
111het strijden als men iemand tot niets wilde reduceeren. Het is dus volkomen
112waar dat ik wel eens tot Pa gezegd heb “denk toch eens door over dit of
113dat”/ of “dit of dat houdt geen steek mijns inziens”/ maar dat is niet
114iemand tot niets zoeken te reduceeren_ En ik ben niet Pa’s vijand
115als ik hem eens de waarheid zeg/ zelfs niet toen ik in drift het
116in zeemanstermen uitdrukte. Alleen het hielp me niets en
117Pa nam het slecht op. Is het dat Pa er op doelt dat ik gezegd heb dat
118de moraal en het godsdienstig systeem van de dominés en de
119akademische opvattingen voor mij geen dubbeltje waard zijn sedert ik
120er veel dessous de cartes van heb leeren kennen/ dan neem ik dat
121volstrekt niet terug want ik meen het werkelijk. Alleen in bedaarde
122stemming spreek ik er niet over maar ’t wordt iets anders als men me
123b.v. wil dwingen om naar de kerk te gaan of er waarde aan te
124hechten/ dan zeg ik natuurlijkerwijs dat dat geheel & al buiten kwestie is.
12510) Telt Pa’s leven voor niets? Ik heb reeds gezegd dat als ik iemand
126hoor zeggen “ge vermoort me”/ en ondertusschen leest die man zijn
127courant en spreekt een halve minuut later over ik weet
128niet wat voor advertentie/ ik zoo’n uitdrukking vrij ontoepasselijk
129en overbodig vind & er me niets van aantrek. Zoodra die
130uitdrukking of dergelijke oververteld worden aan anderen die
131dan mij voor een moordenaar en zelfs oudermoordenaar
132gaan beschouwen min of meer/ dan zeg ik/ zulke kwaadsprekerijen
133zijn noch meer noch minder dan jesuitismes. Ziedaar.
134Overigens nu is de moordenaar het huis uit en dus kort
135en goed/ ik trek me daar niets van aan en ik vind het
136bespottelijk zelfs_
137'11) Gij zegt “ik begrijp je niet”. Nu dat geloof ik graag want
138schrijven is eigentlijk maar een beroerd middel om elkaar
139dingen begrijpelijk te maken_ En het kost veel tijd en gij en ik
140hebben toch al veel te doen. Maar we moeten maar wat geduld
141hebben met elkaar totdat we elkaar weer eens zien en spreken.
 2v:5
14212) Schrijf me weer eens_ Ja natuurlijk/ maar vooraf moet
143ik met U afspreken hoe.–
144Wilt gij dat ik in een soort koopmansstijl zal schrijven/ droog en
145afgepast en mijn woorden wikkende en wegende en eigentlijk
146niets zeggende_
147'Of wilt gij dat ik zal voortgaan te schrijven net zoo als ik
148in den laatsten tijd gedaan heb/ over allerlei U de
149gedachten zeggende die in me opkomen zonder bang te zijn
150eens door te slaan/ zonder mijne gedachten te kortwieken of
151terug te houden.
152Dat laatste doe ik het liefst/ namelijk vrijuit schrijven of zeggen
153wat ik bedoel.
154En nu eindig ik het direkte antwoord op uw brief want ik heb
155nog met U te spreken over teekenen &c_ & daar praat ik
156liever over. Houd het mij ten goede dat ik voorloopig maar
157net doe als of Pa en Moe niet bestaan/ het was veel beter
158geweest dat ik dezen winter te Etten had doorgebragt en het was
159vooral om finantieele reden veel makkelijker voor me geweest_
160Ging ik daarover weer denken & tobben/ ik zou er melankoliek
161van worden dus het is uit/ kort & goed. Ik zit nu hier en
162moet er zien door te scharrelen. Als ik er nog over ging
163schrijven met Pa/ ’t was olie in ’t vuur en ik wil niet meer
164zoo driftig worden en ik werp me met al mijn kracht in
165het leven en de zaken hier/ en wat wil ik/ Etten is verloren en
166het Heike maar ik zal iets anders zoeken terug te winnen.

167Nu dank ik U regt hartelijk voor ’t gezondene.
168Ik behoef U niet te zeggen dat ik overigens eigentlijk toch erg
169in de zorg zit. Natuurlijkerwijs zijn mijn uitgaven meer dan
170te Etten en ik kan niet half zoo energiek te werk gaan als
171ik zou willen en zou kunnen als ik over meer te beschikken
172had.
173Maar mijn atelier komt in orde. Ik wou dat gij het eens
174zaagt/ ik heb al mijn studies opgehangen en gij moet mij
175die gij hebt ook maar terug sturen want ik kan er nog
176dienst van hebben. Zij mogen onverkoopbaar zijn en ik zelf wil
177graag al de fouten er van erkennen maar er zit iets in van
178de natuur omdat zij gemaakt zijn met een zekere passie.
 2v:6
179En ge weet ik tob nu om aquarellen te maken en krijg ik
180daar den slag van dan zullen ze verkoopbaar worden_
181Maar Theo ge kunt er verzekerd van zijn dat toen ik voor ’t eerst
182bij Mauve was geweest met mijn penteekeningen en M_ zei/ ge
183moet het eens met houtskool & krijt & penseel & doezelaar probeeren/
184ik er verdomd veel moeite mee gehad heb om met dat nieuwe
185materiaal te werken. Ik ben geduldig geweest en ’t scheen
186niets te helpen/ toen werd ik soms zoo ongeduldig dat ik
187mijn houtskool vertrapte en gansch & al moedeloos werd_
188En toch/ een tijd daarna stuurde ik U teekeningen met
189krijt & houtskool & ’t penseel gemaakt3 en ik kwam bij Mauve terug
190met een heele partij dergelijken waarop hij wel aanmerking had
191natuurlijkerwijs en teregt/ en gij ook/ doch evenwel
192ik was
193een stap vooruit.
194Nu zit ik weer in een dergelijke periode van strijd en moedeloosheid/ van
195geduld en ongeduld/ van hoop en van desolatie.
196Maar ik moet daar doorworstelen en enfin/ over een
197tijd zal ik het aquarelleeren wel beter vatten.
198Als het zoo makkelijk was zou er geen aardigheid
199aan zijn.– En met het schilderen is het dito dito.
200Nu komt er nog bij dat het weer ongunstig is
201en dezen winter ben ik nog niet voor mijn pleizier uit.
202Toch heb ik schik in mijn leven en vooral dat ik een
203eigen atelier heb vind ik onuitsprekelijk heerlijk. Wanneer
204komt ge eens bij me koffij of thee drinken? Ik hoop spoedig.
205Ge kunt desnoods logeeren ook/ wat best en wat gezellig.
206En ik heb zelfs bloemen/ ook een paar bakjes bollen.
207En bovendien heb ik nog een ander ornament voor mijn
208atelier opgedaan/ ik heb een verbazend koopje
209gehad aan prachtige houtsneden uit de Graphic/ gedeeltelijk
210afdrukken niet van de clichés maar van de blokken zelf.
211Precies de dingen waarnaar ik jaren verlangd heb.
212'De teekeningen van Herkomer/4 Frank Holl/5 Walker6
213en anderen. Ik heb ze gekocht van Blok den boekenjood7
214en heb uit een enormen stapel graphics & London News uitgezocht
215wat het beste was voor vijf gulden. Er zijn dingen bij die
216superbe zijn/ onder anderen de Houseless and homeless van  2r:7
217 Fildes (arme lui voor een nachthuis wachtende)8 en twee
218groote Herkomers en veel kleine/ en de Irish emigrants
219van Frank Holl9 en de “Old gate” van Walker.10
220en vooral een meisjesschool van Frank Holl11 en dan
221nog die groote Herkomer/ de invaliden.12
222Enfin dat is net het goedje dat ik noodig heb.
223En ik heb zulke mooie dingen met een zekere rust in huis
224omdat kerel/ ofschoon ik er nog een heel eind van daan ben
225om ze zelf zóó mooi te maken/ ik toch een paar studies
226van oude boertjes enz_ aan den muur heb hangen die
227bewijzen dat mijn enthousiasme voor die teekenaars
228niet maar enkel ijdelheid is maar dat ik er op tob en er
229naar streef om zelf ook iets te maken dat realistisch
230is en toch met sentiment gedaan. Ik heb wel een stuk
231of 12 figuren van spitters en lui die op het aardappelveld bezig zijn13
232en ik denk er over of ik daar niet iets van zou kunnen
233maken/ gij hebt er ook nog een paar van/ o.a_ een man die
234aardappelen in een zak doet.14 Enfin ik weet het nog niet maar
235hetzij nu hetzij later/ ik moet dat toch eens maken want ik heb
236het dezen zomer zoo bekeken en hier in de duinen zou ik
237een goede studie van den grond en de lucht kunnen maken
238en dan de figuren er brutaal in. Toch hecht ik niet zoo heel
239veel aan die studies en hoop natuurlijk ze nog heel anders en beter te
240maken maar de brabantsche typen zijn karakteristiek en wie weet of er
241nog geen partij van te trekken is. Mogten er bij zijn die ge houden wilt ga gerust
242uw gang maar die waar ge niet aan hecht wil ik wel heel graag terug hebben.
243Door het bestudeeren van nieuwe modellen zal ik van zelf attent worden
244op de fouten in de proportie van mijn studies van dezen zomer en daarmee
245rekening houdende zijn ze mij alligt nog nuttig. Toen Uw
246brief zoo lang weg bleef (want doordat hij eerst naar Mauve ging kreeg ik hem
247nog later) moest ik naar den Hr Tersteeg toe gaan en die heeft mij f_ 25
248gegeven totdat ik Uw brief zou ontvangen. Het is misschien wel goed
249dat ik met Uw medeweten of gij met mijn medeweten ’t een of ander met
250den Hr T. afspreek. Want gij begrijpt Theo/ ik moet zoo vast mogelijk weten
251waaraan ik mij te houden heb, en ik moet vooruit berekenen en
252weten/ dit of dat kan ik doen of moet het laten. Gij zult mij
253dus veel genoegen doen als wij vast met elkaar afspreken
254en ik hoop gij mij daarover spoedig zult schrijven.
255Mauve heeft me beloofd dat hij me zou voordragen om dadelijk
256buitengewoon lid van Pulchri15 te worden omdat ik dan 2 maal in
257de week s’avonds daar naar ’t model kan teekenen en meer
258omgang met artisten hebben. Dan word ik later zoo spoedig mogelijk gewoon
259lid. Nu kerel, dank voor het gezondene – en geloof me/ met
260een handdruk

260*t. à t.
261Vincent


- - The letter is partly written on a letter that Theo wrote to Vincent (197). Vincent added numbers in parentheses in Theo’s text.
15 reden < rede
53 “Vechten < Vechten
79 uithouden”, < uithouden
91 uur”, < uur
109 9) De < De
137 niet”. < niet.
147 Of wilt < of Wilt
212 Holl, < Holl.
top